نکاتی پیرامون مودّت به پدر و مادر و فایده آثار باستانی در کلام استاد قرائتی
جلسه سوم از سلسله سخنرانی‌های تفسیری  ماه رمضان استاد قرائتی در حوزه علمیه نواب

حجة الاسلام و المسلمین محسن قرائتی، رئیس ستاد اقامه نماز کشور در جلسه سوم از سلسله جلسات تفسیر قرآن کریم که در مدرسه علمیه عالی نواب برگزار شده است گفت: تفسیر به رأی این است که انسان حرف خود را در قرآن بگنجاند، مثل وقتی که چاه آب ندارد و داخل آن آب بریزیم، یعنی آیه دلالت بر چیزی ندارد ولی ما آن را بر همان چیز تفسیر کنیم، اما تدبر این است که که از قرآن نکته بیرون بکشیم، مثل وقتی که چاه آب دارد و از آن آب می‌کشیم.

وی با اشاره به مثالی، گفت: ۱۵ سال قبل از دل آیه «وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً» (اسراء، ۷) بیست نکته در آوردم که امروز به ۶۰ نکته رسیده است، مثلاً اینکه:

• باء برای الصاق است و الصاق وقتی است که دو چیز به هم بچسبند مثل چسباندن دو نامه، در اینجا یعنی احسان تو باید بچسبد به پدر و مادر، یعنی مثلاً خودت مادر را دکتر ببر، دادن پول تاکسی و از راه دور فایده ندارد.
• وی افزود: نگفته است: «بالأبوین»، چون کلمه أب شامل رهبر، پیامبر، عمو، پدرزن و معلم هم می‌شود، اما حساب والدین از همه جدا است؛
• نگفته است به پدر و مادری که محسن هستند، بلکه مطلق گفته است یعنی هر طور هستند به آن‌ها احسان کن؛
• نگفته است پدر و مادر زنده، بلکه مطلق گفته است یعنی چه مرده و چه زنده باید به آن‌ها احسان کرد؛
• نگفته است انفاق کن، پدر و مادر پول نمی‌خواهد بلکه عاطفه و احسان می‌خواهند.

حجت‌الاسلام والمسلمین قرائتی ادامه داد:

• نگفته است الاحسان که معرفه باشد و به معنی احسانی که تو انجام می‌دهی، بلکه احسان را نکره آورده، یعنی انتخاب با پدر و مادر است و هر چه گفتند همان است؛
• نگفته است عدل و احسان که نسبت به بقیه مردم گفته است، با پدر و مادر نباید عادل بود، زیرا عدل یعنی تعادل و مقابله به مثل، مثل این آیه: «إِنَّ شانِئَکَ هُوَ الْأَبْتَر» (کوثر، ۳) که می‌فرماید: خودش ابتر است، اما اگر پدر ناسزا هم گفت حق پاسخ نداریم.
• وی تصریح کرد: این جمله چهار بار در قرآن آمده است و خدای حکیم که تکرار می‌کند حتماً عنایتی دارد، هر چهار بار نیز کنار توحید بوده است، یعنی بعد از خدا بیشترین حق مربوط به پدر و مادر است،
• همچنین جار و مجرور در بالوالدین متعقل به فعل «قضی» است: «وَ قَضى‏ رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْسانا»، قضا دستورهایی است که قابل تغییر نیست و فردا نسخ نمی‌شود، بلکه در طول تاریخ برای همه خواهد بود و قضاوت خدا است.

وی تأکید کرد: مشکل ما این است که خدا را دانا نمی‌دانیم که به حرف‌های او گوش کنیم، مزه قرآن را نچشیده‌اند، نچشیده‌ایم و نه به نسل نو چشانده‌ایم؛ این تدبر است که به الفاظ قرآن نگاه کرده و از دل آن حرف بیرون بکشیم.

رئیس ستاد اقامه نماز کشور در اشاره به مثالی برای تفسیر به رأی گفت:

در آیه روزه می‌گوید: «وَ کُلُوا وَ اشْرَبُوا حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الْخَیْطُ الْأَبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْر»، (بقره، ۱۷۸) یعنی وقتی که خط سفید فجر آمد دیگر نخور و نیاشام، امّا برخی (وهابیّون) اینگونه تفسیر می‌کنند که وقتی ریش‌هایت سفید شد آن وقت رو به کارهای نیک بیاور و قبل از آن لازم نیست، در آیه ریش سفید نیست و ما آن را اضافه کرده‌ایم که همان تفسیر به رأی است.

وی در بخش دیگری از سخنان خود گفت:

عوض‌کردن مصداق در قرآن، تفسیر به رأی نیست، مثلاً روزی امیر مؤمنان علیه‌السلام به بازار رفتند تا لباس احرام بخرند و فرمودند: «وَ لَوْ أَرادُوا الْخُرُوجَ لَأَعَدُّوا لَهُ عُدَّه» (توبه، ۴۶): اگر مرد جنگ بودند شمشیرشان را تیز می‌کردند، مرد حج هم باید لباس احرام بخرد، یعنی حضرت آیه جهاد را برای حج به کار بردند، این تفسیر به رأی نیست بلکه تغییر [تعمیم] مصداق است.

وی افزود: ما در نماز به یاران حضرت مهدی علیه‌السلام سلام کرده و می‌گوییم: «السلام علینا و علی عباد الله الصالحین» چون قرآن می‌فرماید: «أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصَّالِحُون‏» (انبیاء، ۱۰۵): آینده جهان دست بندگان صالح است و من در نماز می‌گویم سلام بر بندگان صالح خدا.

حجة الاسلام و المسلمین قرائتی تصریح کرد:

یا اینکه قرآن می‌گوید: اگر کاری کردید که دشمن عصبانی شد برایتان عمل صالح می‌نویسند: «بِأَنَّهُمْ لایُصیبُهُمْ ظَمَأٌ وَ لانَصَبٌ وَ لامَخْمَصَهٌ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ وَ لایَطَؤُنَ مَوْطِئاً یَغیظُ الْکُفَّارَ وَ لایَنالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَیْلاً إِلاَّ کُتِبَ لَهُمْ بِهِ عَمَلٌ صالِح‏» (توبه، ۱۲۰): تشنگی، دردسر و گرسنگی به آن‌ها نمی‌رسد و حرکت دسته‌جمعی می‌کنند که کفار غیظ کنند.

وی توضیح داد: فرق است بین غضب و غیظ، غیظ یعنی سر رفتن و عصبانیت خارج از کنترل به همین دلیل درباره خداوند این کلمه را نداریم چون به این درجه نمی‌رسد چون وجود بی‌نهایت است، بنابراین آیه می‌فرماید: اگر کفار را با راهپیمایی و مقاومت، عصبانی کردید، عمل صالح برای شما می‌نویسند و از صالحان هستید و ما در نماز به صالحان سلام می‌کنیم، این شامل پاسداران سازنده موشک نیز می‌شود که دشمن را عصبانی می‌کنند.

وی با اشاره به اینکه متأسفانه یک بار مفسران قرآن کشورهای مختلف را دعوت نکرده‌ایم، گفت: شهریه حوزه را به خواندن کتاب بنده خدا می‌دهند، ولی به فهمیدن و تدبّر در کتاب خدا شهریه نمی‌دهند؛ انسان می‌تواند فقیه جامع‌الشرایط شود ولی تسلّط کامل به قرآن و نهج‌البلاغه هم داشته باشد، درست است که باید درس‌های حوزه را خواند ولی کافی نیست.

رئیس ستاد اقامه نماز کشور، یادآور شد:

اینکه از قدیم اینگونه بوده دلیل درستی نیست، قرآن درباره قدیمی‌ها دو آیه دارد، اوّل اینکه اگر کارشان خوب بوده پیامبر نیز باید از آن پیروی کند، «فَبِهُداهُمُ اقْتَدِهْ» (انعام، ۹۰): ای پیامبر، به هدایت انبیاء پیشین اقتدا کن، اما در جای دیگر می‌گوید: اگر سنت غلطی است آن را بشکن، چنانکه در زمان جاهلی می‌گفتند همانطور که نمی‌توان زن پسر را گرفت زن پسرخوانده را نیز نمی‌توان گرفت، قرآن به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرماید: زن زید، پسرخوانده‌ات را بگیر و این سنت غلط را بشکن.

وی در پایان، ‌گفت: یا بحث میراث فرهنگی، اگر کمالی در آن است، برای نسل جدید به‌ درد می‌خورد و عبرت است یا برای مهندسان جوان پیامی دارد و یا باعث عزت ما است، نگهداری از آن خوب است، اما وقتی بی‌فایده است نگهداری از آن خوب نیست و صرف آثار باستانی‌ بودن کافی نیست؛ حرف‌های گذشتگان را باید خواند ولی در تطبیق باید به مثال‌های روز برگرداند و نباید در اقوال قدیمیان گیر کرد.

• منبع: سایت مدرسه عالی نواب