سیستم تربیت دینی (1)

در سیستم تربیت دینی یک پیشینه دارد. اگر ما با رفتارهای مختلف محبتی در سنین زیر هفت سال، ارتباط اولیه کودک را با نماز به زیبایی شکل دادیم، این کودک اصلاً خودش نمازخوان می شود.

تربیت فرزند، یک سیستم است!

اولین نکته مهم در مواجهه با مسئله تربیت دینی آن است که بدانیم تربیت دینی یک «سیستم» است. سیستم چیست؟ مجموعه ای از اجزا که یک ارتباط هماهنگ دارند برای رسیدن به یک هدف معین. در یک سیستم، اختلال در یک جزء باعث اختلال در کل سیستم می شود.

مثلاً محتویات کاپوت ماشین شما یک سیستم است. فرض کنید سیستم خنک کننده آن خراب باشد. نتیجه‌ی این خرابی، سوختن موتور ماشین است. و در نهایت توقف ماشین. در حالی که تمام اجزای دیگر درست کار می‌کنند. برق‌رسانی، سوخت‌رسانی، انفجار بنزین، انتقال نیرو به چرخ‌ها و حرکت ماشین؛ فقط رادیات ماشین خالی از آب است امّا در نهایت، نتیجه این است که موتور ماشین می‌سوزد.

پس اگر در یک سیستم، یک جزء مختل شود، حتی کار درست باقی اجزاء سیستم به ضرر سیستم عمل می‌کند. مثلاً در مثال ماشین، درست بودن برق ماشین به سوختن موتور کمک می‌کند. امّا اگر ماشین موقعی که رادیات ماشین، آب نداشت استارت نمی‌خورد، خرابی خنک‌کننده شاید منجر به سوختن موتور نمی‌شد.

تربیت دینی هم یک سیستم است. مجموعه‌ای از اجزاء و گزاره‌ها؛ مجموعه‌ای که اختلال در یک جزءش در کار بقیه اجزاء هم اختلال ایجاد می‌کند.

مثلاً در روایت داریم مردی پیش امام کاظم علیه‌السلام از فرزندش شکوه کرد؛ امام علیه‌السلام فرمودند: لا تَضْرِبْهُ. وَ اهْجُرْهُ وَ لا تُطِلْ؛ او را نزن و برای مدتی کوتاه از او دوری کن. اگر نگاه سیستمی به تربیت دینی داشته باشیم، حواسمان هست که تنبیه یکی از اجزاء بازدارنده این سیستم است. همان طور که محبت، یکی از اجزا این سیستم است. امّا اگر بخواهیم به صورت انفرادی به جزء بازدارنده تنبیه، عمل کنیم، نه تنها نتیجه مطلوب نخواهد داشت، بلکه چه بسا نتیجه عکس بدهد.

یا در روایات دیگری داریم که اگر بچه در سنین ۷،۹ یا ۱۰ سال نماز نخواند، وادارش کن و بعد او را بزن. (البته «ضرب» در بیان روایات به معنای کتک نیست. زدن اعتراضی است نه دردآور. آن هم، طوری که جا نگذارد.) اگر ما نگاه سیستمی به بحث تربیت داشته باشیم، نیاز نیست روایت را توجیه کنیم یا بگوییم برای فرد خاص یا شرایط خاص گفته شده است. این گزاره، در سیستم تربیت دینی یک پیشینه دارد. اگر ما با رفتارهای مختلف محبتی در سنین زیر هفت سال، ارتباط اولیه کودک را با نماز به زیبایی شکل دادیم، این کودک، اصلاً خودش نمازخوان می‌شود. حالا رسیده به هفت سال و برای نماز خواندن تنبلی می‌کند. پدر و مادر، اوّل به او دستور می‌دهند. فرزند به احتمال زیاد، تبعیت می‌کند. چون رابطه محبتی قوی و عمیقی قبلاً بین آن‌ها شکل گرفته. اگر احیاناً گوش نکرد، یک ضربه اعتراضی به او می‌زنند. چه کسی می‌خواهد یک حرکت تنبیهی اعتراضی به او بکند؟ کسی که هفت سال به او محبت کرده. مسلماً این تنبیه، اثر منفی نمی‌گذارد. پس اگر ما سیستم تربیت را یاد نگیریم، گزاره‌های تربیتی که انجام می‌دهیم، نتیجه عکس می‌دهد.

برای مطالعه کامل این مقاله، به کتاب ارزشمند: «منِ دیگرِ ما» مراجعه نمایید.

______________