بسم الله الرّحمن الرّحیم

در اصطلاح حدیث شناسان، خبر یا حدیثی که راویان زیادی آن رانقل کرده باشند حدیث مشهور نامیده می شود[1] امّا گاهی برخی تعابیر، بدون هیچ سندی که اثبات کند از ناحیه معصومی (علیهم السلام) صادر شده است به عنوان حدیث، نزد توده مردم، شهرت پیدا می کند.

ما در این نوشتار در صدد آنیم تا عبارت مشهور «إنَّ الحَیاةَ عَقیدَةٌ و جِهادٌ» را نقد کرده و بیان کنیم این عبارت، تنها یک شعر است و اصلاً در هیچ یک از کتب روایی ما، ثبت و ضبط نشده است؛ لذا انتساب این عبارت، به امام حسین علیه السلام، نسبت دروغ دادن به ایشان و خداوند متعال است. و در آخر این سیاهه، مِن باب مؤیّد، مفهوم و مدلول این عبارت، را نیز نقد خواهیم کرد . لازم به بیان است این نوشتار، شرح و بیانِ نوشتار موجَزِ شهید مطهّری رضوان الله تعالی علیه، در کتاب انسان کامل است.

رسول مکرّم اسلام حضرت محمّد مصطفی صلّی الله علیه و آله و به تَبَع ایشان ائمه معصومین علیهم السلام، هرگز سخنی را از خود، بیان نکرده اند بلکه دائماً بلندگو و سخنگویی برای اظهارِ خواست و مشیّت الهی بوده اند. در آیه سه و چهار سوره نجم، خداوند در وصف نبی مکرم اسلام، حضرت محمّد مصطفی صلی الله علیه و آله می فرماید:

وَ ما یَنْطِقُ عَنِ الْهَوى‏، إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْیٌ یُوحى‏؛ یعنی ایشان هرگز از روى هواى نفس، سخن نمى ‏گوید! بلکه آنچه مى‏ گوید چیزى جز وحى که بر او نازل شده نیست‏.

از این آیه استفاده می شود که معصومین علیهم السلام آنچه می گویند وحی منزَل است لذا اگر کسی سخنی را به دروغ، به یکی از معصومین علیهم السلام نسبت دهد در واقع به خداوند نسبت دروغ داده است زیرا سخن معصومین علیهم السلام بازتاب سخن خداوند متعال است. خداوند در آیات متعدّدی از جمله در آیه 32 سوره زمر، می فرماید: "فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ کَذَبَ عَلَى اللَّه‏؛ چه کسى ستمکارتر است از آن کسى که بر خدا دروغ ببندد."

با جمع بندی آیات فوق، به راحتی نتیجه می گیریم کسی که به دروغ حدیثی را به یکی از معصومین علیهم السلام نسبت دهد ستمکارترین خلائق خواهد بود.

علاوه بر آنچه بیان شد یکی از مبطلات روزه، دروغ بستن به خداوند و معصومین علیهم السلام است[2] گرچه اگر از روی جهالت باشد موجب بطلان روزه نمی شود امّا این حکم نشان از اهمیّت مسئله دارد.

برای مثال، یکى از سخنان مشهورى که به سیّد الشّهداء علیه‏السلام نسبت داده مى‏ شود جمله »إنَّ الحَیاةَ عَقیدَةٌ و جِهادٌ» است این عبارتِ مشهور، در هیچ یک از کتبِ روایی شیعه یا حتی اهل سنّت ثبت نشده است! وقتی پیشینه این عبارت را دنبال می کنیم می بینیم این عبارت، مصرع دوّم بیت شعری است که احمد شوقی شاعر مصری (1247 ه. ش _ 1311 ه. ش)  سروده است.

قِف دونَ رَأیِکَ فِى الحَیاةِ مُجاهِداً                          إنَّ الحَیاةَ عَقیدَةٌ و جِهادٌ

متأسفانه عباراتی این چنینی، که به عنوان حدیث، نزد مردم شهرت می یابند علاوه بر ایرادات فنّی به لحاظ مضمون و محتوا نیز اشکالات فراوانی دارند لذا نسبت دادن آن عبارات، به حضرات معصومین علیهم السلام، دور از انصاف است.

مثلاً در عبارت فوق الذّکر، حیات را با داشتن عقیده و جنگیدن در راه تثبیت آن عقیده، مساوی دانسته است در حالی که این، خیلی حرف غلطی است غالبِ کسانی که در ماجرای کربلاء، در جبهه مقابل امام حسین علیه السلام می جنگیدند برای عقیده می جنگیدند مثال روشن تر آن، جنگ خوارج است به اعتقاد آن ها فقط خداوند، حقّ مالکیّت دارد و بس[3]، لذا برای تثبیت این عقیده باطل، خود را در مقابل امام بر حقِ و حجت خدا، قرار دادند و لطمات جبران ناپذیری را بر پیکره جامعه اسلامی وارد نمودند. در عصر ما نیز گروهک طالبان، در راه دفاع از عقیده فاسدش می جنگد و به اسم دفاع از عقیده، آشوب و خون ریزی به پا کرده است.

دفاع از عقیده وجیه نیست خداوند در غالب آیات مربوط به جهاد، آن را مقیّد به جهاد فی سبیل الله و جهاد فی الله نموده است برای نمونه، در آیه 78 سوره حج آورده است: جاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهادِه‏؛ در راه خدا جهاد کنید، و حقّ جهادش را ادا نمایید!

لذا نتیجه می گیریم که هر عقیده ای ستوده و قابل دفاع نیست بلکه تنها عقائد صحیح و سالم هستند که ارزش دفاع دارند و به قول شهید مطهّری چه بسا عقائدی که نیازمند جهاد بر علیه خود باشند یعنی انسان، گاهی پیش از آنکه بخواهد به مقتضای عقیده اش جهاد کند لازم است بر علیه عقیده فاسد خویش، قیام کند تا ابتداء عقیده وی تصحیح گردد سپس به دفاع از عقیده برآید. پس اینکه به طور مطلق بگوییم زندگی یعنی عقیده و جنگیدت در راه آن، کاملاً غلط است بلکه زندگی یعنی عقیده صحیح و جهاد در راه آن است.

در هر صورت، اگر کسی اشکال کند و بگوید: منظور از عقیده در این عبارت، عقیده صحیح می باشد که قید صحیح آن، به قرینه، حذف شده است، نه مطلق عقیده، لذا این عبارت، ایراد محتوایی ندارد! پاسخ می دهیم که: مگر هر حرف خوبی را می توان به امام معصوم علیهم السلام نسبت داد؟! آن هم در جایی که علم داریم این عبارت از امام حسین علیه السلام صادر نشده است بلکه مصرعی از شعر یک شاعر مصری به نام احمد شوقی می باشد لذا انتساب آن عبارت، گر چه صحیح المضمون باشد به امام حسین علیه السلام، ایراد داشته و حرام است.

نکته دقیق!
جهاد در راه عقیده، همیشه به تقابل با دشمنان و مخالفین نیست بلکه در بسیاری از موارد، جهاد در راه عقیده، به معنای عمل کردن به مقتضای عقیده است اگر معتقدی نماز جماعت فضیلت دارد در راه عمل به آن جهاد کن و نماز جماعت بخوان.

منابع:

مقاله بازخوانیِ چند حدیث مشهور درباره عاشورا، محمّد صحّتی.

انسان کامل، شهید مرتضی مطهّری.

مسعود رضانژاد فهادان _11 یهمن 1391

[3] إِنِ الحُکمُ لله.