چه کنم تا نماز صبحم قضاء نشود؟! (پیشنهاد ویژه)
عوامل سلب توفیق از نماز صبح و همچنین نماز شب به دو گروه عمده دسته بندی میشود:
- عوامل مادی
- عوامل معنوی
الف: عوامل مادی
که برخی از این عوامل شامل موارد ذیل میباشد:
۱- فقدان برنامهریزی و نظم در زندگی
از مهمترین عوامل مادی که مانع از توفیق درک نماز صبح میگردد فقدان برنامهریزی و نظم در زندگی میباشد مانند فقدان برنامهای منظم برای خواب و یا ایجاد مشغلههای پراکنده و فراتر از تواناییهای خود که نتیجهای جز ایجاد خستگی مفرط ندارد.
۲- پرخوری در شب
علتی دیگر خواب طولانی و سنگین پرخوری در شب میباشد. حضرت عیسی (علی نبینا و آله و علیه السلام) خطاب به بنی اسرائیل فرمود: «ای بنی اسرائیل! خوردن خود را زیاد نکنید، زیرا هر کس بر خوردن خود بیفزاید، بر خوابیدن خود هم میافزاید و هر کس که بر خواب خود بیفزاید، از نماز کم میگذارد (و در نتیجه) در زمره غافلان نوشته میشود»1.
۳- کسلی و تنبلی افراد
۴- غرق شدن در مسائل مادی و دنیویی
حضرت عیسی (علی نبینا و آله علیه السلام) نقش دنیا زدگی را در بیحوصلگی افراد نسبت به عبادات اینچنین ترسیم مینماید که: همچنان که بیمار بر غذاى لذیذ نگاه میکند و بدلیل شدت درد لذّت آن را نمىچشد، همچنان فرد دنیادار نیز همراه با عشق به مال نه لذّتى از عبادت مىبرد و نه شیرینى و حلاوتش را مىچشد2.
۵- خوردن غذاهای نامناسب در شب
برخی از غذاها بگونهای میباشند که اعصاب و بدن را سست مینمایند. لذا اگر شبها از ماست، دوغ، کشک و مانند آن استفاده شود خواب بر انسان چیره شود؛ و یا خوردن غذاهای چرب و سنگین موجب سنگینی خواب میگردد و این امور باعث میشود انسان برای بیدار شدن از خواب دچار مشکل گردد.
ب: عوامل معنوی
۱- ضعف در خداشناسی
یکی از مهمترین عوامل معنوی که موجب میشود تا انسان نسبت به نماز صبح به سختی از خواب بیدار گردد، عدم معرفت و شناخت نسبت به خداوند متعال و الطاف وی میباشد.
فرض کنید اگر با یکی از مسئولین که حل مشکلتان در دست اوست قراری گذاشتهاید. و یقین دارید که وی در همان ساعت مقرر منتظر شما است. آیا واقعاً شب به راحتی میخوابید و دیر بر سر قرار حاضر شده و یا با کسلی با وی مواجه میشوید؟
وضو گرفتن، خواندن سورههای توحید و معوذتین، ذکر صلوات و تسبیحات اربعه و تسبیح حضرت زهرا (سلام الله علیها)، آیة الکرسی، بخصوص خواندن آیهٔ آخر سورهٔ کهف و نیز توسل به امام زمان علیه السلام برای محروم نماندن از فیض نماز اول وقت و... از جمله اموری است که خواب مؤمن را همراه با هدف و انگیزه میکند و این توجه و هدفمندی در بیداری صبح تأثیرگذار خواهد بود.
اگر انسان واقعاً نسبت به الطاف الهی کمترین معرفتی داشته باشد و بداند که کسی که قرار است به هنگام نماز با وی صحبت کند همانی است که ما را از نیستی به دنیا آورده و تمامی نعمتهای خود را نیز بر ما ارزانی داشته تا به نهایت کمال و درجات بالای بهشتی دست پیدا کند. او همانی است که اختیار کمی و زیادی روزی ما را دارد؛ همانی است که مرگ و زندگی ما در ید قدرت اوست و... با این حال آیا نسبت به نماز با بیحالی برخورد خواهیم کرد و یا آنکه سر از پا نشناخته و با تمام وجود به اقامه نماز عاشقانه خواهیم پرداخت.
۲- گناه
اعمال و رفتاری که انسان در طی روز انجام میدهد نقش بسیار مهمی در توفیق انسان نسبت به عبادات دارد یعنی هر چه در طی روز کارهای شایسته از انسان سر بزند توفیقات انسان نیز برای اعمال خوب دیگر بیشتر فراهم میشود و هر چه به گناه آلوده شود توفیق اعمال خوب از وی سلب میگردد؛ لذا باید نسبت به این مسأله بسیار حساس بود تا بواسطه گناه درک لذت سحرخیزی را از دست نداد.
بعضی از گناهان که معمولاً دامنگیر جوانان میباشد از قرار ذیل است.
- دیدن صحنههای و تصاویر غیر اخلاقی از طریق اینترنت، ماهواره، تلفن همراه و...
- چشم چرانی
- برقراری روابط نامشروع با جنس مخالف و موافق
- استفاده از غذاهایی که حلال نیستند.
- استفاده از غذاهایی که پاک نیستند.
- دروغ گفتن و استهزاء و تحقیر دیگران
- ایجاد مزاحمت و آزار همکلاسیها و یا هم خوابگاهیها
۳- ضعف اراده
سحرخیزی اراده و عزم میخواهد. دوست داشتن تنها کافی نیست، باید با تصمیم جدی خوابید. ضعف اراده از مهمترین عوامل محروم ماندن از سحرخیزی میباشد. باید با این ضعف و سستی اراده مبارزه کرد. امام علی علیه السلام میفرمایند: «ضَادُّوا التَّوَانِيَ بِالْعَزْم3»؛ «به وسیله عزم، با سستی مبارزه کنید».
با توجه به آنچه گفته شد راهکارهایی حل این مشکل در هفت محور قابل ارائه میباشد:
اول: فعالیتهای روزانه
۱- تنظیم برنامهای منسجم و منظم جهت جلوگیری از خستگی مفرط
۲- انتقال فعالیتهای شبانه (مثل گشتزنی در اینترنت) به بعد از نماز صبح؛ چرا که معمولاً اینگونه فعالیتها تا پاسی از شب به طول میانجامد و باعث خواب ماندن از نماز صبح میشود اما با انتقال این فعالیتها به بعد از نماز صبح، علاوه بر از دست ندادن نماز، بازدهی بیشتری نیز نسبت به فعالیتهای خود کسب مینمائیم.
۳- از سیستم مراقبه، مشارطه، محاسبه استفاده کنید، یعنی با خود شرط نمائید که گناهی انجام ندهید سپس در طول روز مراقب اعمال خویش باشید (چه در زمان حضور در کلاس و کتابخانه و خوابگاه و...) و شب هنگام محاسبه کنید تا ببینید تقوی را رعایت نمودهاید و در طول روز آیا گناهی مرتکب شدهاید و در صورتی که تقوی را رعایت ننمودهاید توبه نموده و با خود شرطی را بگذارید تا دیگر مرتکب آن گناه نشوید.
۴- تماشاى صحنه و فیلم هاى مبتذل و آلوده به گناه و همین طور رفتن به محیط هاى نامناسب را ترک نمائید.
۵- از گفتگو با جنس مخالف، نگاه کردن به آنها، خندیدن در منظر نامحرم جدا خودداری کنید.
۶- از آنجا که ممکن است ارتکاب برخی از گناهان به دلیل عدم اطلاع از آنها باشد، لذا جهت فراگیری واجبات و محرمات دینی مطالعه بیشتری نموده و به کتابهای ذیل مراجعه فرمائید:
- مطالعه رساله عملیه مرجع تقلید خود
- پرسش و پاسخ دانشجویی شماره ۱۸ (احکام نگاه و پوشش)
- کتاب واجبات و محرمات در شرع اسلام / آیت الله مشکینی / دفتر نشر الهادی / ۱۳۷۸ ش
- گناهان کبیره شهید دستغیب (ره)
دوم: خوراک شبانه
در خصوص خوراک شبانه، نکات زیر را رعایت فرمائید:
۱- شام را در ابتدای شب بخورید زیرا هر چه وقت خوردن شام به اول شب نزدیکتر بوده و با وقت خواب فاصله داشته باشد هم خواب راحتتری خواهید داشت و هم برای نماز صبح با مشکل کمتری مواجه خواهید شد.
۲- بلافاصله قبل از خواب چیزی نخورید:
اگر در فاصلهٔ زمانی کمتر از دو ساعت به خوابیدن، چیزی بخورید و بعد به رختخواب بروید بدن شما درگیر هضم غذا خواهد بود و این امر میتواند در خواب شما اختلال ایجاد کند و یا اصلاً زمان به خواب رفتنتان را طولانی کند.
۳- سعی کنید زود بخوابید، زیرا تحقیقات نشان داده است که خواب یک سوم ابتدای شب کاملتر و با آرامشتر میباشد و لذا خستگی را از تن انسان، بهتر خارج میکند.
۴- پرخوری نکنید: باید از افراط و تفریط در خوردن پرهیز شود. کمخوری غیر از نخوردن یا بدخوردن است. میزان کمخوری را رسول اکرم صلی الله علیه و آله چنین میفرمایند: کُلْ وَ أَنْتَ تَشْتَهِی وَ أَمْسِکْ وَ أَنْتَ تَشْتَهِی در حالی که اشتها داری، بخور و در حالی که (هنوز) اشتها داری، از خوردن دست بکش. ۴
۵- غذای مناسبی میل نمائید: کیفیت غذا جوری باشد که اعصاب و بدن سست نشود. شبها از ماست، دوغ، کشک و مانند آن استفاده نشود یا در کنار آنها چند دانه خرما یا کشمش یا مویز و مانند آن تناول شود. هر کس باید با توجه به مزاج خود، برنامه غذایی مناسبی برای خود داشته باشد. دقت کنید چه غذاهایی قوت میبخشد، چه غذاهایی سستی و نسبت به چه غذاهایی حساسیت دارید. مثلا خرما برای بعضی مزاجها سازگار نیست، زیرا موجب جوش صورت و دمل میشود.
۶- از خوردن مال حرام پرهیز نمائید.
یکی از مهمترین عوامل معنوی که موجب میشود تا انسان نسبت به نماز صبح به سختی از خواب بیدار گردد، عدم معرفت و شناخت نسبت به خداوند متعال و الطاف وی میباشد.
سوم: چگونگی خواب و استراحت برای بیدار شدن در سحر
۱- زود بخوابید: بگونهای برنامه ریزی نمائید که حداکثر تا ساعت ده شب در رختخواب خود باشید.
۲- خواب قیلوله و قبل از ظهر - که استحباب شرعی هم دارد - ترک نشود. این خواب مختصر، ولی بسیار مفید است. اگر قبل از ظهر میسر نیست با فاصلهای بعد از ناهار انجام گیرد. اگر اصلا خواب روز میسر نیست، حداقل باید دقایقی دراز کشید.
پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: از خوردن غذاى سحر براى روزهى روز کمک بگیرید و از خواب قیلوله براى بیدارى یارى بخواهید. ۵
۳- محل استراحت خود را طورى طراحى و انتخاب کنید که مُشرف به پنجره و فضاى باز باشد تا تغییرات جوّى (رنگ آسمان و تغییرات نور هوا) براى شما ملموس باشد.
۴- اگر اطرافیان شما دیر مىخوابند، شما سعى کنید محل خواب خود را در جائى که سر و صداى کمترى دارد و مزاحمتى براى شما نیست انتخاب کنید و هر چقدر زودتر بخوابید و هرچه خواب شما با آسودگى و در محیطى آرام صورت گیرد، بالطّبع برخاستن شما براى کارهاى صبح، بهتر و و مقدورتر خواهد شد. یکى از عللى که سبب خواب ماندن در صبحها مىشود این است که روح و جسم انسان از لحاظ کمى و کیفى استراحت کافى برخوردار نیست. حداقل ۶ ساعت خواب براى یک انسان مورد نیاز است در این مدت زمان بدن باید طورى به خواب برود که استراحت عمیق احساس شود. اگر انسان بعد از این نوع استراحت، خودانگیز از خواب بیدار شد این نشانگر خواب و استراحت به میزان مطلوب است.
۵- محیط خوابتان را برای بیدار شدن مساعد کنید:
جایی که در آن میخوابید و صبح قرار است در آن بیدار شوید خودش میتواند یک عامل برای سحر خیزی باشد. هر چند این عامل در افراد مختلف متغیر است اما مثلا داشتن یک اتاق خواب منظم و مرتب و تمیز میتواند بسیار در سحرخیز بودن شما موثر باشد و نظم این اتاق سبب شود که شما احساس کنید، سر زمانی که با خود قرار گذاشتهاید باید از خواب بیدار شوید.
۶- به اندازه کافی بخوابید: این یکی از عوامل اصلی است که سبب میشود افراد با زود از خواب بیدار شدن مشکل داشته باشند، در اصل داشتن خواب کافی، زود بیدار شدن از خواب را چندین بار آسانتر میکند.
۷- بر تمرین دادن بدن اصرار داشته باشید: سعی کنید همیشه رأس یک ساعت خاص از خواب بیدار شوید بیدار شدن از خواب در یک ساعت خاص میتواند سبب ایجاد عادت برای بیداری در آن ساعت در بدن شود و فراموش نکنید سحرخیزی تنها یک عادت است.
۸- به بدن خود گوش دهید: بدن شما خیلی خوب میتواند احتیاجاتش را به شما اطلاع دهد، اگر هنگامی که صبح از خواب بیدار میشوید هنوز احساس خستگی میکنید سعی کنید شبها زودتر به رختخواب بروید بدن شما کم کم یک الگوی معین برای خوابیدن و بیدار شدن پیدا میکند و کاملا بر آن منطبق خواهد بود.
۹- آداب خواب را رعایت کنید، از جمله: وضو گرفتن، خواندن سورههای توحید و معوذتین، ذکر صلوات و تسبیحات اربعه و تسبیح حضرت زهرا (سلام الله علیها)، آیة الکرسی، بخصوص خواندن آیهٔ آخر سورهٔ کهف و نیز توسل به امام زمان برای محروم نماندن از فیض نماز اول وقت و... از جمله اموری است که خواب مؤمن را همراه با هدف و انگیزه میکند و این توجه و هدفمندی در بیداری صبح تأثیرگذار خواهد بود. البته اگر بجا آوردن همهٔ آداب خواب برایتان سخت است، به هر میزان که مقدورتان میباشد انجام دهید.
منبع سایت تبیان