آثار و برکات مشغول کردن دل به خدا

بحث اخلاقی

انواع سه‌گانه قلب

عن النّبىّ صلی الله علیه و آله:

القَلبُ عَلى ثَلاثَةِ أنواعٍ: قَلب‏ٌ مَشغُول‏ٌ بِالدّنیا وَ قَلبٌ مَشغُولٌ بِالعُقبى وَ قَلبٌ مَشغُولٌ بِالمُولى وَ امّا القَلبُ المَشغُولُ بِالعُقبى فَلَهُ الدَّرَجاتُ العُلى وَ أمّا القَلبُ المَشغُول بِالمُولى فَلَهُ الدّنیا وَ العُقبى وَ المُولى.[۱]

این روایت از کتاب مواعظ العددیة مرحوم آیت الله مشکینی نقل شده است. مواعظ العددیه در اصل، تهذیب و تکمیل کتاب اثنی‌عشریة، تألیف محدّث واعظ، محمد بن حسن جزینی، نوه مرحوم شهید ثانی که از علمای قرن یازدهم بوده، می‌باشد.

مرحوم آیت الله مشکینی با برخی، حذف و اضافات نسبت به آن کتاب، مواعظ‌العددیه را تحریر نمودند.

قابل توجه اینکه، بعضی از روایات کتاب إثنی عشریة در منابع دیگر یافت نمی‌شود، مثل همین روایت، که آن را در منبع دیگری پیدا نکردیم. البته این ممکن است به این خاطر باشد که در حدود چهار صد سال پیش، منابعی دست‌ ایشان بوده که فعلاً دست ما نیست.

به هر حال در این روایت، پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می‌فرماید:

سه نوع قلب داریم:

1_ قلبی که به دنیا اشتغال دارد؛

2_ قلبی که به آخرت اشتغال دارد؛

3_ قلبی که به مولا، یعنی به خدا، اشتغال دارد.

حضرت در ادامه این روایت، آثار اشتغال به هر یک از این سه قلب را بیان کرده اند.

می‌فرمایند: قلبی که به دنیا اشتغال دارد، یعنی انسان‌هایی که وابسته به دنیا و دنیاپرست هستند دائماً در دنیا، دچار سختی و بلا هستند زیرا دلبستگی به دنیا برای انسان، مشکل ایجاد می‌کند. یعنی غم و اندوهی ایجاد می‌کند که نمی‌گذارد از همین دنیا هم آنگونه که شایسته است لذّت ببرد. و این دقیقاً مطابق قاعده است زیرا قاعده این است که هر چه انسان، بیشتر به دنیا، اشتغال و دلبستگی داشته باشد، گرفتاری‌ و عطش‌ او نسبت به همان دنیا و مادّیات، بیشتر می‌شود.

کسی که دلبسته آخرت است، یعنی کاری انجام می‌دهد که آخرت خودش را آباد کند، چنین شخصی، درجات بالایی در بهشت دارد.

و امّا کسی که نه دلبسته دنیاست و نه نعمت‌های آخرتی، بلکه تنها دلبسته خداست، یعنی دلش را توجه به خدا پر کرده است و دستور خدا را انجام می‌دهد، خواه چیزی به او بدهند، خواه ندهند، دنیا برایش باشد، یا نباشد، چه آخرت باشد و چه نباشد. یعنی دلش را محبّت خدا فرا گرفته است، هر کاری انجام می‌هد، از روی محبت به خدا است نه برای طمع دنیا و نه برای طمع آخرت. می‌فرمایند: چنین شخصی هر سه را دارد. هم دنیا دارد، هم آخرت دارد، هم خدا دارد.

هر چند این روایت سند معتبری ندارد. لیکن ریشه در قرآن دارد و با قرآن هماهنگ است، از این جهت، مضمون آن قابل قبول است. قرآن می‌فرماید:

مَنْ کانَ یُریدُ ثَوابَ الدُّنْیا، فَعِنْدَ اللَّهِ ثَوابُ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ کانَ اللَّهُ سَمیعاً بَصیراً[۲]

= کسی که دنیا و پاداش دنیایی می‌خواهد اگر با خدا ارتباط برقرار کرد و خدایی شد، خداوند، هم دنیا به او می‌دهد هم آخرت می‌دهد.
 

فرازی که قبلاً از دعای مکارم الاخلاق خواندیم نیز مؤید این معنا است:

وَ انْهَجْ‏ لِی‏ إِلَى مَحَبَّتِکَ سَبِیلًا سَهْلَةً، أَکْمِلْ لِی بِهَا خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَة[۳]

خلاصه اینکه:

قلبی که به خداوند مشغول شد، دنیا و آخرت و خدا را یک جا خواهد داشت.

خداوندا محبت خودت را نصیب ما کن!

تقریر درس خارج آیة الله ری‌شهری 92/12/12 توسط مسعود رضانژاد فهادان

پانوشت: