راز گرم شدن حمام شیخ بهایی با کمک یک شمع

گرمابه‌های تاریخی اصفهان را می‌توان نمادی از ذهن خلاق ایرانیان در ساخت بناهای مختلف دانست به گونه‌ای که حمامی مانند گرمابه شیخ بهایی با معمای خود یعنی گرم شدن آب منبع به کمک یک شمع، سال‌ها ذهن جهانیان را به خود مشغول کرده بود.

گرمابه‌های تاریخی اصفهان همچون حمام علی قلی آقا و حمام شیخ بهایی با معماری زیبای درونی و فضاهای مختلفی مانند استخری برای آب‌تنی، مکانی با سنگ مرمر خاص برای ماساژ دادن کمر، مکان‌هایی برای استراحت، صرف غذا و نوشیدن گلاب اصفهانی بخشی از تمدن عظیم و دقت بالای ایرانیان در ساخت هر گونه بنایی را نشان می‌دهد.

در این میان، معماری عجیب برخی حمام‌های اصفهان، مانند حمام شیخ بهایی، سال‌ها همچون معمایی تو در تو، ذهن کنجکاو جهانیان را به خود مشغول کرده بود چرا که این حمام دو، راز شگفت با خود داشت؛ یکی اینکه آب این حمام تنها با یک شمع گرم می‌شده و دیگر اینکه این شمع، همواره روشن بوده است.

بنا بر نقلی مشهور، زمانی که تعدادی محقق انگلیسی می‌خواستند راز گرم شدن این حمام به کمک شمع را بفهمند با دستکاری در معماری بنا باعث شدند که شمع حمام نیز با مشکل مواجه شود و از آن زمان، دیگر این شمع روشن نشده است.

راز حمام شیخ بهایی چه بود؟

ساختمان حمام شیخ بهایی مربوط به دوره صفوی - قاجار است و در تاریخ ۲۹ تیر ۱۳۷۷ با شمارهٔ ثبت ۲۰۶۳ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

این حمام با استفاده از یک سیستم پیچیده مهندسی به مدت طولانی تنها با یک شمع، گرم می‌شده است.

درباره چگونگی گرم شدن این حمام به کمک شمع، شایعات فراوانی وجود دارد، اما تنها نظریه قابل قبول درباره این حمام این است که: یک سیستم سفالینه لوله‌کشی زیرزمینی در حد فاصل آبریزگاه مسجد جامع و این حمام وجود داشته که با روش مکش طبیعی، گازهایی مانند متان و اکسیدهای گوگردی را به مشعل خزینه حمام هدایت می‌کرده و این گاز‌ها به عنوان منبع گرما در مشعل خزینه می‌سوخته است.

این احتمال وجود دارد که این گاز‌ها به طور مستقیم از مواد زائد دفع شده در خود حمام، جمع‌آوری می‌شده است.

در جریان مرمت خانه شیخ بهایی که در نزدیکی گرمابه قرار دارد در کف زمین تن‌پوشه‌های سفالی و چاه‌های مرتبطی پیدا شده که احتمال دارد مربوط به طراحی حمام باشد.

همچنین با مطالعات باستان‌شناسی در این منطقه مشخص شد که فاضلاب شهر اصفهان توسط لوله‌های جمع‌آوری فاضلاب وارد خزینه حمام می‌شده است.

در واقع شیخ بهایی طبق محاسباتی دقیقی خزینه حمام را به گونه‌ای طراحی کرده بود که فاضلاب این مکان تبدیل به گاز متان شود.

همچنین بخشی از لجن‌های ته‌نشین شده در این مکان برای تولید بیوگاز مورد استفاده قرار می‌گرفت، بدین شکل که شیخ بهایی با محاسباتی، حجم لجن مورد نیاز برای تولید بیوگاز را مشخص کرده بود و گاز تولید شده به وسیله شعله‌هایی مخزن آب حمام را گرم می‌کرد.

بنابراین آب این حمام با سیستم دم و گاز یعنی به کمک گاز متان فاضلاب مسجد جامع و چکیدن روغن عصارخانه شیخ بهایی (عصارخانه، محلی برای تهیه روغن از دانه‌های روغن بوده است) در مجاورت حمام روشن می‌شده است.

چگونه یک شمع می‌تواند یک مخزن آب را گرم کند.

اما سؤال بعدی این است که چگونه یک شمع می‌تواند یک مخزن آب را گرم کند؟

در سال‌های اخیر یک مخترع مشهدی پس از ۳۰۰ سال با شبیه‌سازی حمام شیخ بهایی به راز این موضوع پی برد.

علی اصغر بره‌مند، رئیس انجمن مخترعان خراسان رضوی و طراح شبیه سازی حمام شیخ بهایی مدعی شد که منبع آب این گرمابه از طلا بوده و با توجه به اینکه طلا رسانا‌ترین فلز انتقال گرما است، با حرارت کم، انرژی زیادی تولید و آب منبع، گرم می‌شده است.

در طرح شبیه‌سازی شده به علت دسترسی نداشتن به طلا از مس استفاده شده که در حمام منازل هم قابل استفاده است و موجب صرفه جویی ۳۰ درصدی در مصرف سوخت می‌شود.

این اثر پژوهشی که به تأیید انجمن مخترعان خراسان رضوی رسیده موفق به کسب دو نشان طلای سوئیس در سال ۲۰۰۶ و مدال طلای مسکو ۲۰۰۷ شده است.

منبع: خبر گزاری فارس