لوله های فولادی
دعا به هنگام مظلوم واقع شدن و مشاهده ى کردار ستمگران
دعاى چهاردهم شکایتى است بر درگاه حضرت ایزدى که حضرت سیدالساجدین علیه السلام طى آن نگرانى نهایى خود را با خداى سبحان در میان گذارده، از او طلب یارى مى‌‌کند.
نکته‌اى که امام سجاد علیه السلام در این دعا بر آن اصرار دارد، نه تنها انتقام گرفتن از شخص ظالم و ستمگر است، بلکه آموزه‌هاى بسیار بدیع و دل‌‌نشین توحیدى را به خواننده مى‌‌آموزد که در صورت توجه به آن، غیظ و خشم او کاملا فرو مى‌‌نشیند و تمام توجه خود را به رحمت و تفضل خدا و پاداش اخروى دوخته و اهمیت بیشترى به تهذیب خود از رذایل اخلاقى مى‌‌دهد.
يَا مَنْ لَا يَخْفَى عَلَيْهِ أَنْبَاءُ الْمُتَظَلِّمِينَ _ وَ يَا مَنْ لَا يَحْتَاجُ فِي قَصَصِهِمْ إِلَى شَهَادَاتِ الشَّاهِدِينَ.
اى خدایى که اخبار ستم‌کشیدگان بر او پوشیده نیست و در دادرسى به سرگذشت مظلومان، به گواهى شاهدان نیازمند نیست!
گستره ى صحیفه علم الهى
امام سجاد علیه السلام در این فراز به درگاه خداوند عرضه مى‌‌دارد: خدایا! تو بر مجموعه جریان زندگى من آگاهى. پس نه من محتاج بازگو کردن قصه خود هستم و نه رسیدگى تو به دادخواهى من نیازمند اقامه دعوى و تکشیل جلسه دادرسى و حضور شهود است، بلکه علم ربوبى حضرتت، شامل تمام وقایع است؛ آن چنانکه تو از فاعل مباشر، آگاه‌تر و به زمینه و علت‌هاى کار او بینا‌تر هستى؛ یعنى ممکن است خود فاعل مباشر نداند که چرا فلان کار از او صادر شد و چه بسا پس از عمل و ارتکاب جرم، در حیرت است که چگونه آن عمل اتفاق افتاد، اما علم مطلق تو به ظاهر و باطن ذره ذره هستى، قطعى و حتمى است.
از این رو، خدا به تمام آن چه در خشکى و دریا رخ دهد و حتى از سقوط یک برگ یا وجود کوچک‌ترین دانه خردل در ظلمات زمین آگاه است و خداوند متعال داراى کتابى است که هر خرد و کلانى در آن حساب شده و ترتیب یافته است و آن کتاب، صحیفه علم او است که چیزى جز گستره هستى نیست و چون هیچ چیز از پهنه وجود خارج نمى‌باشد، پس ذره ذره کائنات در قلمرو دید مستقیم حضرت حق است.
بدین جهت امام علیه السلام مى فرماید: خداوند متعال به آگاه شدن یا شهادت شهود نیازى ندارد و یارى او به مظلومان بس نزدیک است، چه در منظر حق قرار دارند.
راز تشویق به حاجت خواهى
علت این که خداوند به عرض حاجت تشویق نموده و فرموده است:
(تدعونه تضرعا و خفیة)؛
پیوسته او را با تضرع و به آرامى مى خوانند.
نیز فرموده است:
(ما یعبؤا بکم ربى لولا دعاؤکم)؛
اگر دعاى شما نباشد، خداوند به شما اعتنایى نخواهد داشت.
براى آن است که عرض حاجت به منظور جلب عنایت ربوبى شکل مى گیرد؛ به عبارت دیگر مى توان گفت: اظهار نیاز همانا توجه عبد به خالق است و غرض از تمامى عبادت ها هم، همین توجه و برقرارى چنین ارتباطى مى باشد و از آن جا که ابزار نیاز در قالب دعا از نیازهاى ملموس بندگان ناشى مى شود، طبعا موجب توجهى عمیق تر خواهد بود و دعا با حضور قلب شدیدترى توأم مى گردد، بر خلاف میزان توجه در نماز و سایر عبادت ها که مشتمل بر حاجت ملموسى نیستند و از این رو، توجه عمیق و حضور قلب جدى در آن‌ها تحقق نمى یابد، مگر در مورد تعداد اندکى از اولیاى کامل که به اسرار عبادت ها و سرانجام آدمى در قیامت آگاهى کامل دارند.
یا من لا یخفى علیه أنباء المتظلمین، و یا من لا یحتاج فى قصصهم الى شهادات الشاهدین؛
اى خدایى که اخبار ستم کشیدگان بر او پوشیده نیست و در دادرسى به سرگذشت مظلومان، به گواهى شاهدان نیازمند نیست!
گستره ى صحیفه ى علم الهى
امام سجاد علیه السلام در این فراز به درگاه خداوند عرضه مى دارد: خدایا! تو بر مجموعه ى جریان زندگى من آگاهى. پس نه من محتاج بازگو کردن قصه ى خود هستم و نه رسیدگى تو به دادخواهى من نیازمند اقامه ى دعوى و تکشیل جلسه ى دادرسى و حضور شهود است، بلکه علم ربوبى حضرتت شامل تمام وقایع است؛ آن چنان که تو از فاعل مباشر آگاه تر و به زمینه و علت هاى کار او بینا‌تر هستى؛ یعنى ممکن است خود فاعل مباشر نداند که چرا فلان کار از او صادر شد و چه بسا پس از عمل و ارتکاب جرم، در حیرت است که چگونه آن عمل اتفاق افتاد، اما علم مطلق تو به ظاهر و باطن ذره ذره ى هستى قطعى و حتمى است.
از این رو، خدا به تمام آن چه در خشکى و دریا رخ دهد و حتى از سقوط یک برگ یا وجود کوچک‌ترین دانه ى خردل در ظلمات زمین آگاه است و خداوند متعال داراى کتابى است که هر خرد و کلانى در آن حساب شده و ترتیب یافته است و آن کتاب، صحیفه ى علم او است که چیزى جز گستره ى هستى نیست و چون هیچ چیز از پهنه ى وجود خارج نمى باشد، پس ذره ذره ى کائنات در قلمرو دید مستقیم حضرت حق است.
بدین جهت امام علیه السلام مى فرماید: خداوند متعال به آگاه شدن یا شهادت شهود نیازى ندارد و یارى او به مظلومان بس نزدیک است، چه در منظر حق قرار دارند.
راز تشویق به حاجت خواهى
علت این که خداوند به عرض حاجت تشویق نموده و فرموده است: (تدعونه تضرعا و خفیة)؛ پیوسته او را با تضرع و به آرامى مى خوانند.
نیز فرموده است: (ما یعبؤا بکم ربى لولا دعاؤکم)؛ اگر دعاى شما نباشد، خداوند به شما اعتنایى نخواهد داشت.
براى آن است که عرض حاجت به منظور جلب عنایت ربوبى شکل مى گیرد؛ به عبارت دیگر مى توان گفت: اظهار نیاز همانا توجه عبد به خالق است و غرض از تمامى عبادت ها هم، همین توجه و برقرارى چنین ارتباطى مى باشد و از آن جا که ابزار نیاز در قالب دعا از نیازهاى ملموس بندگان ناشى مى شود، طبعا موجب توجهى عمیق تر خواهد بود و دعا با حضور قلب شدیدترى توأم مى گردد، بر خلاف میزان توجه در نماز و سایر عبادت ها که مشتمل بر حاجت ملموسى نیستند و از این رو، توجه عمیق و حضور قلب جدى در آن‌ها تحقق نمى یابد، مگر در مورد تعداد اندکى از اولیاى کامل که به اسرار عبادت ها و سرانجام آدمى در قیامت آگاهى کامل دارند.
و یا من قربت نصرته من المظلومین، و یا من بعد عونه عن الظالمین؛ اى کسى که یارى اش به ستمدیگان نزدیک است! و اى کسى که نصرتش از ظالمان دور است!
مدح ظلم ستیزى و سرزنش ظلم پذیرى
۱. براى فهم درست این فراز باید توجه داشت که مظلوم غیر از منظلم است؛ کسى که به وى ظلم شده است، غیر از کسى است که ظلم را مى پذیرد، چرا که خداوند به پذیرنده ى ستم نظر رحمت نمى افکند؛ نه ظالم را دوست دارد و نه فرد منظلمى را که کمترین حرکتى در برابر حق کشى از خود نشان نمى دهد و او به اختیار خود، ظلم را پذیرفته است. ولى مظلوم کسى است که ظلم را به اختیار نپذیرفته است و هرگز هم آرام نیست و در صورت فرصت یافتن، واکنش مناسب نشان خواهد داد و دست کم ظالم را نفرین مى کند. براى چنین فردى البته پیروزى و نصرت خدا نزدیک است.
۲. نکته ى دیگر در این فراز، شهامت بخشیدن و امیدوار ساختن مظلومان است که اگر بخواهند قدرت نامتناهى و لا یزال خدا با آن‌ها است و به این ترتیب یأس را از محور خاطر ستم دیدگان مى زداید.
۳. نکته ى سوم پوشالى نشان دادن قدرت ظالمان است، چرا که آنان با منشأ قدرت عالم در ارتباط نبوده و فقط به خود متکى‌اند و بر این اساس نباید از آنان واهمه اى به دل راه داد. حضرت سیدالساجدین علیه السلام در این دعاى شریف به تبیین پوشالى بودن قدرت ظالمان و مورد حمایت بودن مظلومان در نظام تکوین پرداخته است و این، بهترین نوع مدیریت تربیتى جامعه براى تحکیم پایه هاى عدالت خواهى است و سیاست مدبرانه اى است که به نحو مؤثرى قیام مردم را رهبرى مى کند و امروزه ثابت شده است که امید یکى از مهم‌ترین رکن هاى پیروزى است.
قد علمت – یا الهى – ما نالنى من فلان بن فلان مما حظرت، و انتهکه منى مما حجزت علیه، بطرا فى نعمتک عنده، و اغترارا بنکیرک علیه؛
خدایا! تو مى دانى که از سوى فلانى چه ستم ها بر من رفته است، در حالى که تو آن‌ها را منع کرده بودى، ولى او با جسارت بدان ها دست یازید و حدود تو را در مورد من هتک کرد و با استفاده از موهبت هاى حضرتت طغیان نمود و از هشدارهاى تو نهراسید و فریب نفس سرکش خود را خورد.
تحلیل رفتارى عمل ستمگر
در این فراز، امام معصوم از هتاکى فرد معینى به محضر حق شکایت برده و بیان فرموده است که این فرد کارى را انجام داد که تو بر او حرام کرده اى و خلافى را مرتکب شده است و خود مى داند که بد مى کند و نعمت حضرت حق را که باید موجب شکرگزارى باشد، مایه ى طغیان خود قرار داده است.
بدین ترتیب، این فرد تبه کار به چندین کار بد دست زده است:
۱. دست به کارى زده که خداوند متعال براى او و هیچ کس جایز ندانسته است و با ارتکاب آن، گرفتار گناه شده است.
۲. نعمت خدا را که مایه ى شکرگزارى است، صرف طغیان و سرکشى کرده است.
۳. در حال قدرتمندى، طغیان نموده است.
۴. او فردى متجرى است و از سرانجام شوم اعمال خود، بى خبر است.
و در این صورت مسلم است که این روش بى باکانه و شرم آور قهرا خشم حضرت حق را به دنبال خواهد داشت.
در واقع، امام معصوم علیه السلام با دید تحلیلى، عناصر رفتارى فرد مورد نظر را بررسى نموده و زشتى هاى آن را روشن کرده است. اصولا خلیفه ى خدا، متخصص رفتارشناسى است و یک عمل را از چند زاویه مى بیند و هر یک را ریشه یابى مى کند. امام یادآور مى شود که بدى رفتار انسان فقط از نظر کمى مورد محاسبه قرار نمى گیرد، بلکه گاهى با تحلیل کیفى عمل، فرد گناه کار مستحق چندین نوع عقاب مى گردد؛ یعنى اگر چه در ظاهر یک نافرمانى صورت گرفته است، ولى با نگاه دقیق مشخص مى شود که در قالب عمل واحد، چندین نافرمانى از فرد سر زده است.
مثلا فردى که مالى را غضب کرده، مرتکب خلاف هاى زیر شده است:
۱. در حق الناس تصرف کرده است؛
۲. مرتکب ظلم شده که حق الله و حرام است؛
۳. اجتماع را ناامن ساخته است؛
۴. به طور علنى دست به مخالفت زده که تجرى مى باشد و خود در خور عقوبت خاصى مى باشد؛
۵. موجب وهن و سبک شدن گناه در بین مردم گردیده است که آن نیز جنایتى دیگر و مستوجب عقاب دیگرى است.
اللهم فصل على محمد و آله، و خذ ظالمى و عدوى عن ظلمى بقوتک، و افلل حده عنى بقدرتک، و اجعل له شغلا فیما یلیه، و عجزا عما یناویه؛
خدایا! بر حضرت محمد و خاندان او درود فرست و با قدرت خود، دشمن و ظالم را از ستم راندن به من بازدار و به نیروى خود، تیزى و صلابت غضب او را درهم شکن و به کارى در خور احتیاجش مشغول دار تا از اراده ى بى دادگرى ناتوان گردد.
توحید افعالى در عین استناد ظلم به ظالم
امام زین العابدین علیه السلام در این فراز اگر چه خداوند متعال را – بر پایه ى توحید افعالى – حاکم بر جمیع ماسوا دیده است، ولى ظلم را به ظالم و نجات و یارى را به خدا نسبت داده است و بدین ترتیب ادب در حق پروردگار را به شاگردان خود آموخته است که نمونه هاى فراوان در این باره در قرآن کریم و نیز کلمات معصومان علیهم السلام براى آن یافت مى شود.
اصولا ادب بندگى اقتضا مى کند که بنده پیوسته خداوند منان را از هر گونه نقصان و عیبى دور و منزه بداند و در هر کمالى او را عامل مؤثر بشناسد؛ از این رو، حضرت ابراهیم علیه السلام اطعام و اسقا و شفابخشى و مغفرت را به خدا و خوردن و سیراب شدن و بیمار گشتن و خطا کارى را به خود نسبت مى دهد.
رفتار حکیمانه در برابر ستمگر
امام سجاد علیه السلام با آن که مظلوم واقع شده است، ظلم ستمگر را نادیده گرفته و براى آن تبه کار نگران است و از خدا خواسته که او را از ظلم باز دارد. از این رو، او را به نفرین بنیاد برافکن یاد نفرموده است، بلکه بر اساس آیه ى کریمه:
(و عباد الرحمن الذین یمشون على الأرض هؤنا و اذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاما؛ بندگان راستین خدا (ى بخشاینده) کسانى هستند که بر زمین با فروتنى گام برمى دارند و با جاهلان برخوردى مسالمت آمیز دارند) در برابر رفتار جاهلانه، حکیمانه عمل نموده است و این بدان جهت است که نظام رهبرى که براى رشد و هدایت رسانیدن مردمان طراحى شده است، فقط در تبلیغ و ابلاغ خلاصه نمى شود، بلکه گاهى با توسل به دعا، در پى هدایت امت برمى آید.
آرى، پیشوایان دین راضى نمى شوند که احدى از امت به درکات بیشتر گرفتار شده و بیش از پیش سقوط کند.
اللهم و صل على محمد و آله، و لا تسوغ له ظلمى، و أحسن علیه عونى، و اعصمنى من مثل أفعاله، و لا تجعلنى فى مثل حاله، اللهم صل على محمد و آله و أعدنى علیه عدوى حاضرة، تکون من غیظى به شفاء، و من حنقى علیه وفاء؛
خدایا! بر حضرت محمد و خاندان او درود فرست و هرگز راه را براى ستمکارى وى نسبت به من هموار نگردان و در برابر او به من کمک شایسته فرما و هرگز مرا در افعال و احوال همانند او قرار مده و بر پیامبر خود و خاندان او درود فرست و هم اکنون مرا بر او پیروز گردان تا قلب من شفا یابد و از غضبم نسبت به او بکاهد.
ادب عبودیت
اولیاى الهى همواره ادب جلالت محضر خداى سبحان را به شدت رعایت مى کنند؛ تا جایى که حتى در دعا الفاظ معینى را به کار مى برند و در درخواست ها متین‌ترین معنا را با جالب‌ترین جمله ادا مى کنند. در این فراز نیز امام معصوم علیه السلام با آن که در مقام شکایت ایستاده و دادخواست خود را به مقام قدس حضرت ربوبى – جل و علا – عرضه مى دارد، در عین حال ادب بندگى را در نظر داشته و حتى نسبت به دشمن خود از الفاظ ناپسند استفاده نکرده است و با مداراى تمام اى چنین عرض مى کند: خدایا! مرا همانند آن ظالم قرار مده که دست به کارى بزنم که غضب تو را به همراه دارد و از خداوند متعال درخواست مى کند که نگرانى والتهابى را که در اثر ستم آن ظالم تبهکار در روح و جانش حاصل شده، با پیروزى بر او آرامش دهد، زیرا آرامش باطنى، یکى از شرایط اصلى براى تحقق تمرکز ذهن و انجام هر وظیفه اى به شمار مى رود؛ به تعبیر دیگر، امنیت روحى از مهم‌ترین عوامل تکامل روحى و معنوى است.
از این رو، خواجه حافظ نیز مى گوید:
به گوش هوش نیوش از من و به عشرت کوش
که این سخن سحر از هاتفم به گوش آمد:
ز حکم تفرقه بازآى، تا شوى مجموع
به حکم آن که چو شد اهرمن، سروش آید
نکته هاى دیگر
در هر حال، امام معصوم علیه السلام در این فراز کوتاه، نکته هاى بسیار مهمى را به امت گوشزد نموده است که عبارت‌اند از:
۱. ادب عبودیت باید در همه حال رعایت گردد؛
۲. مقام شکوا – که معمولا نوعى التهاب به همراه دارد – نباید موجب شود که انسان از ادب کلام غفلت نموده و الفاظ ناپسند به کار گیرد؛
۳. باید عنایت و تسدید مدام الهى را از درگاه خداوندى طلب کرد، زیرا با قطع نظر از حفاظت حضرت حق، هر کارى از انسان ساخته است؛ پس باید همیشه از او در کار‌ها مدد خواست؛
۴. شفاى نفس مقدمه اى براى آرامش روح و تمرکز ذهن است؛ پس شایسته است که بنده از پروردگار خود طلب شفاى نفس کند؛
۵. ستم کارى و ظلم پذیرى مردود است؛ بنابراین، باید از خداوند متعال براى دورى جستن از آن دو طلب اعانت و یارى کرد.
اللهم و صل على محمد و آله، و لا تسوغ له ظلمى، و أحسن علیه عونى، و اعصمنى من مثل أفعاله، و لا تجعلنى فى مثل حاله، اللهم صل على محمد و آله و أعدنى علیه عدوى حاضرة، تکون من غیظى به شفاء، و من حنقى علیه وفاء؛
خدایا! بر حضرت محمد و خاندان او درود فرست و هرگز راه را براى ستمکارى وى نسبت به من هموار نگردان و در برابر او به من کمک شایسته فرما و هرگز مرا در افعال و احوال همانند او قرار مده و بر پیامبر خود و خاندان او درود فرست و هم اکنون مرا بر او پیروز گردان تا قلب من شفا یابد و از غضبم نسبت به او بکاهد.
ادب عبودیت
اولیاى الهى همواره ادب جلالت محضر خداى سبحان را به شدت رعایت مى کنند؛ تا جایى که حتى در دعا الفاظ معینى را به کار مى برند و در درخواست ها متین‌ترین معنا را با جالب‌ترین جمله ادا مى کنند. در این فراز نیز امام معصوم علیه السلام با آن که در مقام شکایت ایستاده و دادخواست خود را به مقام قدس حضرت ربوبى – جل و علا – عرضه مى دارد، در عین حال ادب بندگى را در نظر داشته و حتى نسبت به دشمن خود از الفاظ ناپسند استفاده نکرده است و با مداراى تمام اى چنین عرض مى کند: خدایا! مرا همانند آن ظالم قرار مده که دست به کارى بزنم که غضب تو را به همراه دارد و از خداوند متعال درخواست مى کند که نگرانى والتهابى را که در اثر ستم آن ظالم تبهکار در روح و جانش حاصل شده، با پیروزى بر او آرامش دهد، زیرا آرامش باطنى، یکى از شرایط اصلى براى تحقق تمرکز ذهن و انجام هر وظیفه اى به شمار مى رود؛ به تعبیر دیگر، امنیت روحى از مهم‌ترین عوامل تکامل روحى و معنوى است.
از این رو، خواجه حافظ نیز مى گوید:
به گوش هوش نیوش از من و به عشرت کوش
که این سخن سحر از هاتفم به گوش آمد:
ز حکم تفرقه بازآى، تا شوى مجموع
به حکم آن که چو شد اهرمن، سروش آید
نکته هاى دیگر
در هر حال، امام معصوم علیه السلام در این فراز کوتاه، نکته هاى بسیار مهمى را به امت گوشزد نموده است که عبارت‌اند از:
۱. ادب عبودیت باید در همه حال رعایت گردد؛
۲. مقام شکوا – که معمولا نوعى التهاب به همراه دارد – نباید موجب شود که انسان از ادب کلام غفلت نموده و الفاظ ناپسند به کار گیرد؛
۳. باید عنایت و تسدید مدام الهى را از درگاه خداوندى طلب کرد، زیرا با قطع نظر از حفاظت حضرت حق، هر کارى از انسان ساخته است؛ پس باید همیشه از او در کار‌ها مدد خواست؛
۴. شفاى نفس مقدمه اى براى آرامش روح و تمرکز ذهن است؛ پس شایسته است که بنده از پروردگار خود طلب شفاى نفس کند؛
۵. ستم کارى و ظلم پذیرى مردود است؛ بنابراین، باید از خداوند متعال براى دورى جستن از آن دو طلب اعانت و یارى کرد.
اللهم صل على محمد و آله، و عوضنى من ظلمه لى عفوک، و أبدلنى بسوء صنیعه بى رحمتک، فکل مکروه جلل دون سخطک، و کل مرزئة سواء مع موجدتک، اللهم فکما کرهت الى أن أظلم فقنى من أن أظلم، اللهم لا أشکو الى أحد سواک، و لا أستعین بحاکم غیرک، حاشاک؛
خدایا! بر حضرت محمد و خاندان او درود فرست و عفوت را در حق من، جبران ظلم او قرار ده و رحمت خود را جایگزین بدرفتارى وى نسبت به من بفرما، زیرا هر مشکلى در برابر خشم حضرتت ناچیز است و هر مصیبتى در مقایسه با غضب تو آسان مى نماید. بارال‌ها! پس هم چنان که راضى نیستى به من ظلم شود، مرا از ستم کردن بازدار. پروردگارا! من شکایت خویش را به احدى جز تو عرضه نمى کنم و از هیچ حکمرانى جز حضرتت کمک نمى طلبم، هرگز.
درسهاى آموزنده ى این فراز
۱. حضرت سجاد علیه السلام در مقام خوف و رجا چنان محو در خداى خویش است که از همه چیز روى گردانده است، تا جایى که ثواب تحمل ستم کارى و حق کشى هاى دیگران در حق خود را، فقط عفو خدا از تقصیر‌ها و کوتاهى ها قرار داده است و این در حالى است که حضرتش معصوم مى باشد و هرگز کوچک‌ترین ترک اولى از او صادر نمى گردد.
۲. امام زین العابدین علیه السلام با وجود برخوردارى از عصمت تمام و عبودیت محض، باز هم حفظ و صیانت خود را وابسته به مشیت حق و در دست قدرت قاهره ى حضرت ربوبى مى داند و خود را در این امر مؤثر و دخیل نمى بیند؛ از این رو، در امور بسیار ساده هم از خداى خود استعانت مى کند که: خدایا! مرا حفظ کن که مبادا از من ظلمى سر بزند. در حالى که این امر براى شخص معصوم ظاهرا ناممکن است، ولى امام علیه السلام مى داند که استحاله ى آن مستند به اراده ى خدا است.
۳. امام علیه السلام در همه ى احوال کسى جز خداى سبحان را مؤثر نمى داند و این بدان معنا است که اگر مشکل گشایى از کسى غیر از خداوند متعال برمى آمد، حتما از او هم کمک مى خواست، ولى چون مى داند از هیچ کس هیچ کارى ساخته نیست، عرض مى کند: خدایا! من فقط به تو پناه مى برم، خداوند سبحان در این باره مى فرماید:
(ألا ان الله من فى السموات و من فى الأرض و ما یتبع الذین یدعون من دون الله شرکاء ان یتبعون الا الظن و ان هم الا یخرصون)؛
هان آن چه در آسمان ها و زمین است، از آن خدا است و آنان که غیر خدا را شرکاى او قرار داده‌اند، در واقع جز از ظن خود یارى نجسته‌اند و به خیال و توهم بى پایه روى آورده‌اند.
۲. نکته ى بسیار مهم دیگرى که امام علیه السلام به آن توجه داده، این است که تحمل ستم ظالم در مقابل خشم و غضب الهى بسیار آسان تر است. از این رو، محفوظ ماندن از نافرمانى خدا خواسته ى اصلى حضرت را تشکیل مى دهد و بدین جهت عرض مى کند: معبودا، هر پیشامد ناگوارى در کنار غضب تو بسیار کوچک و ناچیز است.
مبناى این نگرش و تعلیم الهى آن است که در هر برنامه یا مشغله اى فقط خدا و رضاى او است که براى بندگان از محوریت و اهمیت برخوردار است و اصولا ما بیش از همه چیز مبتلا به وظایف بندگى او هستیم؛ چنان که در حدیث قدسى وارد شده است:
أنا بدک اللازم؛
من چاره ى غیر قابل انفکاک توام و تو در هر حال به من نیاز دارى.
بر این اساس، امام معصوم علیه السلام در این دادخواست بر این نقطه تمرکز فرموده است که خداوند سبحان از راه تفضل، تحمل جرم ها و ستم هاى ستمگران را کفاره ى گناهان و موجب جلب رحمت بیشتر قرار دهد.
در واقع، مطلبى که روح مطهر آن بزرگوار را به خود مشغول داشته، ظلم و ناامنى از ناحیه ى ظالم نبوده است، بلکه جلب رأفت و عفو خدا و پناه بردن به حضرت حق از سخط حضرت رب العزه را باید دل مشغولى اصلى آن حضرت به شمار آورد.
اللهم صل على محمد و آله، و عوضنى من ظلمه لى عفوک، و أبدلنى بسوء صنیعه بى رحمتک، فکل مکروه جلل دون سخطک، و کل مرزئة سواء مع موجدتک، اللهم فکما کرهت الى أن أظلم فقنى من أن أظلم، اللهم لا أشکو الى أحد سواک، و لا أستعین بحاکم غیرک، حاشاک؛
خدایا! بر حضرت محمد و خاندان او درود فرست و عفوت را در حق من، جبران ظلم او قرار ده و رحمت خود را جایگزین بدرفتارى وى نسبت به من بفرما، زیرا هر مشکلى در برابر خشم حضرتت ناچیز است و هر مصیبتى در مقایسه با غضب تو آسان مى نماید. بارال‌ها! پس هم چنان که راضى نیستى به من ظلم شود، مرا از ستم کردن بازدار. پروردگارا! من شکایت خویش را به احدى جز تو عرضه نمى کنم و از هیچ حکمرانى جز حضرتت کمک نمى طلبم، هرگز.
درسهاى آموزنده ى این فراز
۱. حضرت سجاد علیه السلام در مقام خوف و رجا چنان محو در خداى خویش است که از همه چیز روى گردانده است، تا جایى که ثواب تحمل ستم کارى و حق کشى هاى دیگران در حق خود را، فقط عفو خدا از تقصیر‌ها و کوتاهى ها قرار داده است و این در حالى است که حضرتش معصوم مى باشد و هرگز کوچک‌ترین ترک اولى از او صادر نمى گردد.
۲. امام زین العابدین علیه السلام با وجود برخوردارى از عصمت تمام و عبودیت محض، باز هم حفظ و صیانت خود را وابسته به مشیت حق و در دست قدرت قاهره ى حضرت ربوبى مى داند و خود را در این امر مؤثر و دخیل نمى بیند؛ از این رو، در امور بسیار ساده هم از خداى خود استعانت مى کند که: خدایا! مرا حفظ کن که مبادا از من ظلمى سر بزند. در حالى که این امر براى شخص معصوم ظاهرا ناممکن است، ولى امام علیه السلام مى داند که استحاله ى آن مستند به اراده ى خدا است.
۳. امام علیه السلام در همه ى احوال کسى جز خداى سبحان را مؤثر نمى داند و این بدان معنا است که اگر مشکل گشایى از کسى غیر از خداوند متعال برمى آمد، حتما از او هم کمک مى خواست، ولى چون مى داند از هیچ کس هیچ کارى ساخته نیست، عرض مى کند: خدایا! من فقط به تو پناه مى برم، خداوند سبحان در این باره مى فرماید:
(ألا ان الله من فى السموات و من فى الأرض و ما یتبع الذین یدعون من دون الله شرکاء ان یتبعون الا الظن و ان هم الا یخرصون)؛
هان آن چه در آسمان ها و زمین است، از آن خدا است و آنان که غیر خدا را شرکاى او قرار داده‌اند، در واقع جز از ظن خود یارى نجسته‌اند و به خیال و توهم بى پایه روى آورده‌اند.
۲. نکته ى بسیار مهم دیگرى که امام علیه السلام به آن توجه داده، این است که تحمل ستم ظالم در مقابل خشم و غضب الهى بسیار آسان تر است. از این رو، محفوظ ماندن از نافرمانى خدا خواسته ى اصلى حضرت را تشکیل مى دهد و بدین جهت عرض مى کند: معبودا، هر پیشامد ناگوارى در کنار غضب تو بسیار کوچک و ناچیز است.
مبناى این نگرش و تعلیم الهى آن است که در هر برنامه یا مشغله اى فقط خدا و رضاى او است که براى بندگان از محوریت و اهمیت برخوردار است و اصولا ما بیش از همه چیز مبتلا به وظایف بندگى او هستیم؛ چنان که در حدیث قدسى وارد شده است:
أنا بدک اللازم؛
من چاره ى غیر قابل انفکاک توام و تو در هر حال به من نیاز دارى.
بر این اساس، امام معصوم علیه السلام در این دادخواست بر این نقطه تمرکز فرموده است که خداوند سبحان از راه تفضل، تحمل جرم ها و ستم هاى ستمگران را کفاره ى گناهان و موجب جلب رحمت بیشتر قرار دهد.
در واقع، مطلبى که روح مطهر آن بزرگوار را به خود مشغول داشته، ظلم و ناامنى از ناحیه ى ظالم نبوده است، بلکه جلب رأفت و عفو خدا و پناه بردن به حضرت حق از سخط حضرت رب العزه را باید دل مشغولى اصلى آن حضرت به شمار آورد.
اللهم صل على محمد و آله، و عوضنى من ظلمه لى عفوک، و أبدلنى بسوء صنیعه بى رحمتک، فکل مکروه جلل دون سخطک، و کل مرزئة سواء مع موجدتک، اللهم فکما کرهت الى أن أظلم فقنى من أن أظلم، اللهم لا أشکو الى أحد سواک، و لا أستعین بحاکم غیرک، حاشاک؛
خدایا! بر حضرت محمد و خاندان او درود فرست و عفوت را در حق من، جبران ظلم او قرار ده و رحمت خود را جایگزین بدرفتارى وى نسبت به من بفرما، زیرا هر مشکلى در برابر خشم حضرتت ناچیز است و هر مصیبتى در مقایسه با غضب تو آسان مى نماید. بارال‌ها! پس هم چنان که راضى نیستى به من ظلم شود، مرا از ستم کردن بازدار. پروردگارا! من شکایت خویش را به احدى جز تو عرضه نمى کنم و از هیچ حکمرانى جز حضرتت کمک نمى طلبم، هرگز.
درسهاى آموزنده ى این فراز
۱. حضرت سجاد علیه السلام در مقام خوف و رجا چنان محو در خداى خویش است که از همه چیز روى گردانده است، تا جایى که ثواب تحمل ستم کارى و حق کشى هاى دیگران در حق خود را، فقط عفو خدا از تقصیر‌ها و کوتاهى ها قرار داده است و این در حالى است که حضرتش معصوم مى باشد و هرگز کوچک‌ترین ترک اولى از او صادر نمى گردد.
۲. امام زین العابدین علیه السلام با وجود برخوردارى از عصمت تمام و عبودیت محض، باز هم حفظ و صیانت خود را وابسته به مشیت حق و در دست قدرت قاهره ى حضرت ربوبى مى داند و خود را در این امر مؤثر و دخیل نمى بیند؛ از این رو، در امور بسیار ساده هم از خداى خود استعانت مى کند که: خدایا! مرا حفظ کن که مبادا از من ظلمى سر بزند. در حالى که این امر براى شخص معصوم ظاهرا ناممکن است، ولى امام علیه السلام مى داند که استحاله ى آن مستند به اراده ى خدا است.
۳. امام علیه السلام در همه ى احوال کسى جز خداى سبحان را مؤثر نمى داند و این بدان معنا است که اگر مشکل گشایى از کسى غیر از خداوند متعال برمى آمد، حتما از او هم کمک مى خواست، ولى چون مى داند از هیچ کس هیچ کارى ساخته نیست، عرض مى کند: خدایا! من فقط به تو پناه مى برم، خداوند سبحان در این باره مى فرماید:
(ألا ان الله من فى السموات و من فى الأرض و ما یتبع الذین یدعون من دون الله شرکاء ان یتبعون الا الظن و ان هم الا یخرصون)؛
هان آن چه در آسمان ها و زمین است، از آن خدا است و آنان که غیر خدا را شرکاى او قرار داده‌اند، در واقع جز از ظن خود یارى نجسته‌اند و به خیال و توهم بى پایه روى آورده‌اند.
۲. نکته ى بسیار مهم دیگرى که امام علیه السلام به آن توجه داده، این است که تحمل ستم ظالم در مقابل خشم و غضب الهى بسیار آسان تر است. از این رو، محفوظ ماندن از نافرمانى خدا خواسته ى اصلى حضرت را تشکیل مى دهد و بدین جهت عرض مى کند: معبودا، هر پیشامد ناگوارى در کنار غضب تو بسیار کوچک و ناچیز است.
مبناى این نگرش و تعلیم الهى آن است که در هر برنامه یا مشغله اى فقط خدا و رضاى او است که براى بندگان از محوریت و اهمیت برخوردار است و اصولا ما بیش از همه چیز مبتلا به وظایف بندگى او هستیم؛ چنان که در حدیث قدسى وارد شده است:
أنا بدک اللازم؛
من چاره ى غیر قابل انفکاک توام و تو در هر حال به من نیاز دارى.
بر این اساس، امام معصوم علیه السلام در این دادخواست بر این نقطه تمرکز فرموده است که خداوند سبحان از راه تفضل، تحمل جرم ها و ستم هاى ستمگران را کفاره ى گناهان و موجب جلب رحمت بیشتر قرار دهد.
در واقع، مطلبى که روح مطهر آن بزرگوار را به خود مشغول داشته، ظلم و ناامنى از ناحیه ى ظالم نبوده است، بلکه جلب رأفت و عفو خدا و پناه بردن به حضرت حق از سخط حضرت رب العزه را باید دل مشغولى اصلى آن حضرت به شمار آورد.
فصل على محمد و آله، و صل دعائى بالاجابة، و اقرن شکایتى بالتغییر، اللهم لا تفتنى بالقنوط من انصافک، و لا تفتنه بالأمن من انکارک، فیصر على ظلمى، و یحاضرنى بحقى، و عرفه عما قلیل ما أوعدت الظالمین، و عرفنى ما وعدت من اجابة المضطرین؛
خدایا! بر حضرت محمد و خاندان او درود فرست و دعایم را قرین اجابت فرما و شکایتم را با دگرگونى اوضاع و از بین بردن ظلم همراه ساز. کریما! مرا با نومیدى از عدل خود مورد آزمایش قرا مده و آن ستمکار را با پیدایش امن و امان مغرور مگردان، تا بر ظلم من اصرار ورزد و مرا از حقم باز دارد و او را از آن چه به ظالمان وعده داده اى به زودى آگاه ساز و مژده ى اجابت درماندگان را به من ابلاغ فرما.
درخواست حفظ ایمان
از صدر و ذیل سخنان امام علیه السلام و مجموع پیکره ى گفتار وى حکمت و کرامت و فضیلت چونان آبشارى خروشان فرو مى ریزد. امام سجاد علیه السلام پس از آن که از خداوند متعال تقاضاى اجابت دعا فرمود و به ابراز بندگى پرداخت، به محضر حضرت رب العزه – جل جلاله – عرضه مى دارد: خدایا! مرا به یأس از عدل و انصاف خود مبتلا نگردان، چرا که نومیدى از عدل الهى در حد کفر است. بنابراین، در واقع حضرت سجاد علیه السلام ایمان خود را در گرو عنایت و تفضل حضرت خداوندى مى داند واز او حفظ این مرتبه از ایمان خود را درخواست مى کند.
درخواست تنبه ستمکار و نجات ستمدیده
نکته ى دیگر آن که امام علیه السلام به سرکشى بیشتر تبه کاران راضى نشده است، لذا عرض مى کند: خدایا! ستم کننده ى به من را در گناه فارغ البال قرار مده که بیش از پیش به بلاى طغیان گرفتار شود. تو گویى امام معصوم علیه السلام درد و گرفتارى دیگران را از خود مى داند و او را چنان در خطر مى بیند، مثل آن که خود در مخاطره است. از این رو، از خداوند متعال درخواست نموده است که او را در ایمنى انکار قرار ندهد تا به ظلم بیشتر مبتلا گردد، بلکه به او آگاهى عطا فرماید که عاقبت ظلم و ستم ستمگران را بداند و از سرنوشت آنان آگاه گردد، باشد که متنبه شود و از حال غفلت محض باز گردد و بداند که:
(و سیعلم الذین ظلموا أى منقلب ینقلبون)؛
به زودى آنان که ستم کرده‌اند، خواهند دانست که به چه جایگاهى باز مى گردند. بر این اساس، درخواست امام علیه السلام از خداوند متعال، آگاهى ستمکار است، نه نفرین و آرزوى نابود شدن او و نه گرفتارى او به رنج و مصیبت، بلکه امام علیه السلام کمک خدا را به حال خود نافع مى داند نه نابودى دشمن را. هم از این رو عرضه مى دارد: آن چه از سرعت فرج به مضطران وعده داده اى، به من نیز عطا فرما که خود در قرآن کریم فرموده اى:
(فان مع العسر یسرا ان مع العسر یسرا)؛
همانا با هر سختى، آسانى است، همانا با هر سختى، آسانى است.
نیز فرموده اى:
(أمن یجیب المضطر اذا دعاه و یکشف السوء)؛
کیست که درمانده را به هنگام استمداد پاسخ مى دهد و رنج را از وى دور مى سازد؟!
آرى، عقل محض آن است که از شهوت و غضب به دور باشد و مصداق اتم آن به خوبى در این واکنش حضرت سیدالساجدین علیه السلام نسبت به خصم پیدا است، چرا که امام معصوم راه کار را عافیت خود از بلاى دشمن مى داند، نه نابودى دشمن، زیرا نابودى دشمن علت تام عافیت نیست، چه بسا که دشمن نابود شود ولى آثار ظلم او بر جاى ماند. از این رو، امام علیه السلام از خدا خواسته است که ظالم در عذاب بیشتر سقوط نکند و خدا او را از ظلم باز دارد و در عین حال عافیت از شر ظالم را تقاضا کرده است.
بدین ترتیب، امام علیه السلام روش عقلانى دعا کردن را به امت مى آموزد، مبادا که تنها براى هلاکت دشمن دست به دعا بردارند و از روش احساسى پیروى کنند.
در واقع، امام علیه السلام گشایش کار را براى هر دو طرف درخواست کرده است که هم ستمگر آگاه شود، که نباید به ظلم دست یازد و هم ستمدیده به عنایت الهى از زیر یوغ جور خارج شود.
فصل على محمد و آله، و صل دعائى بالاجابة، و اقرن شکایتى بالتغییر، اللهم لا تفتنى بالقنوط من انصافک، و لا تفتنه بالأمن من انکارک، فیصر على ظلمى، و یحاضرنى بحقى، و عرفه عما قلیل ما أوعدت الظالمین، و عرفنى ما وعدت من اجابة المضطرین؛
خدایا! بر حضرت محمد و خاندان او درود فرست و دعایم را قرین اجابت فرما و شکایتم را با دگرگونى اوضاع و از بین بردن ظلم همراه ساز. کریما! مرا با نومیدى از عدل خود مورد آزمایش قرا مده و آن ستمکار را با پیدایش امن و امان مغرور مگردان، تا بر ظلم من اصرار ورزد و مرا از حقم باز دارد و او را از آن چه به ظالمان وعده داده اى به زودى آگاه ساز و مژده ى اجابت درماندگان را به من ابلاغ فرما.
درخواست حفظ ایمان
از صدر و ذیل سخنان امام علیه السلام و مجموع پیکره ى گفتار وى حکمت و کرامت و فضیلت چونان آبشارى خروشان فرو مى ریزد. امام سجاد علیه السلام پس از آن که از خداوند متعال تقاضاى اجابت دعا فرمود و به ابراز بندگى پرداخت، به محضر حضرت رب العزه – جل جلاله – عرضه مى دارد: خدایا! مرا به یأس از عدل و انصاف خود مبتلا نگردان، چرا که نومیدى از عدل الهى در حد کفر است. بنابراین، در واقع حضرت سجاد علیه السلام ایمان خود را در گرو عنایت و تفضل حضرت خداوندى مى داند واز او حفظ این مرتبه از ایمان خود را درخواست مى کند.
درخواست تنبه ستمکار و نجات ستمدیده
نکته ى دیگر آن که امام علیه السلام به سرکشى بیشتر تبه کاران راضى نشده است، لذا عرض مى کند: خدایا! ستم کننده ى به من را در گناه فارغ البال قرار مده که بیش از پیش به بلاى طغیان گرفتار شود. تو گویى امام معصوم علیه السلام درد و گرفتارى دیگران را از خود مى داند و او را چنان در خطر مى بیند، مثل آن که خود در مخاطره است. از این رو، از خداوند متعال درخواست نموده است که او را در ایمنى انکار قرار ندهد تا به ظلم بیشتر مبتلا گردد، بلکه به او آگاهى عطا فرماید که عاقبت ظلم و ستم ستمگران را بداند و از سرنوشت آنان آگاه گردد، باشد که متنبه شود و از حال غفلت محض باز گردد و بداند که:
(و سیعلم الذین ظلموا أى منقلب ینقلبون)؛
به زودى آنان که ستم کرده‌اند، خواهند دانست که به چه جایگاهى باز مى گردند. بر این اساس، درخواست امام علیه السلام از خداوند متعال، آگاهى ستمکار است، نه نفرین و آرزوى نابود شدن او و نه گرفتارى او به رنج و مصیبت، بلکه امام علیه السلام کمک خدا را به حال خود نافع مى داند نه نابودى دشمن را. هم از این رو عرضه مى دارد: آن چه از سرعت فرج به مضطران وعده داده اى، به من نیز عطا فرما که خود در قرآن کریم فرموده اى:
(فان مع العسر یسرا ان مع العسر یسرا)؛
همانا با هر سختى، آسانى است، همانا با هر سختى، آسانى است.
نیز فرموده اى:
(أمن یجیب المضطر اذا دعاه و یکشف السوء)؛
کیست که درمانده را به هنگام استمداد پاسخ مى دهد و رنج را از وى دور مى سازد؟!
آرى، عقل محض آن است که از شهوت و غضب به دور باشد و مصداق اتم آن به خوبى در این واکنش حضرت سیدالساجدین علیه السلام نسبت به خصم پیدا است، چرا که امام معصوم راه کار را عافیت خود از بلاى دشمن مى داند، نه نابودى دشمن، زیرا نابودى دشمن علت تام عافیت نیست، چه بسا که دشمن نابود شود ولى آثار ظلم او بر جاى ماند. از این رو، امام علیه السلام از خدا خواسته است که ظالم در عذاب بیشتر سقوط نکند و خدا او را از ظلم باز دارد و در عین حال عافیت از شر ظالم را تقاضا کرده است.
بدین ترتیب، امام علیه السلام روش عقلانى دعا کردن را به امت مى آموزد، مبادا که تنها براى هلاکت دشمن دست به دعا بردارند و از روش احساسى پیروى کنند.
در واقع، امام علیه السلام گشایش کار را براى هر دو طرف درخواست کرده است که هم ستمگر آگاه شود، که نباید به ظلم دست یازد و هم ستمدیده به عنایت الهى از زیر یوغ جور خارج شود.
اللهم صل على محمد و آله، و وفقنى لقبول ما قضیت لى و على و رضنى بما أخذت لى و منى، و اهدنى للتى هى أقوم، و استعملنى بما هو أسلم، اللهم و ان کانت الخیرة لى عندک فى تأخیر الأخذ لى و ترک الانتقام ممن ظلمنى الى یوم الفصل و مجمع الخصم، فصل على محمد و آله، و أیدنى منک بنیة صادقة و صبر دآئم؛
خدایا! بر حضرت محمد و خاندان او درود فرست و مرا نسبت به آن چه براى من مقرر فرموده اى، موفق گردان و به آن چه از من گرفتى و یا به من عنایت فرمودى، راضى بدار و به بهترین طریقم هدایت نما و به سالم‌ترین کار وادار. پروردگارا! اگر خیر در آن است که من در برابر جور ستمگران صبر کنم و انتقام از ظالمان را به روز حشر که در آن بدخواهان را گرد مى آورى و خود حکم مى رانى، واگذارم؛ پس بر محمد و آل محمد درود فرست و مرا به نیت صادق و صبر دایمى تأیید فرما.
تسلیم با تمام وجود در برابر اراده ى خداوند
امام معصوم علیه السلام در این فراز از دعا تمام وجود خود را تسلیم خدا کرده و در جایگاهى ایستاده که نمى خواهد دیگر از خود تصمیمى داشته باشد و براى خود مصلحت اندیشى نماید و یا درخواستى اظهار کند، بلکه با تمام وجود و از روى بندگى محض، مصالح و منافع و زیان‌هایش را به خداى بزرگ واگذار نموده و همه چیز را به او سپرده و فقط الله را به عنوان وکیل تام الاختیار خود برگزیده است، تا هر چه را که خدا مى گیرد و یا مى دهد و یا مقدر مى فرماید، به جان و دل پذیرا باشد و همان را مى خواهد که او مى پسندد.
رابعه ى عدویه، گوید:
ان صح منک الود، فالکل هین
و کل ما فوق التراب تراب
اگر تو دوستم باشى هه چیز براى من آسان است و هر چه که بر روى سیاره زمین است براى من در حکم خاک است.
و یا لیت تحلو و الحیاة مریرة
و یا لیت ترضى و الأنام غضاب
اى کاش تو شیرین باشى و زندگى من تلخ باشد و اى کاش تو خشنود باشى و همه بر من غضبناک.
و لیتک بینى و بینک عامر
و بینى و بین العالمین خراب
اى کاش رابطه ى میان من و تو برقرار و آباد باشد و ارتباط میان من و همه ى عالم خراب و منقطع گردد.
آرى، حقیقت کامل این است که همه ى ابواب عالم ملک و ملکوت و جبروت و لاهوت براى انسان گشوده و می‌سر گردد، تا در عوالمى که هیچ کس از آن نام و نشانى ندارد، سیر کند و آن چه را که در غیر این طریق حاصل مى شود، باطل دانسته و به هیچ نخرد و بداند که آن چه از مصالح جهان آفرینش در نظام لاهوتى حتم است، باید پیاده شود و مصلحت ها در ارتباط با همه ى عالم تنظیم و تعریف شده است و مصلحت فردى معیار نیست.
و امام معصومى چون پیشواى راستین، امام الساجدین و سیدالعابدین علیه السلام مى خواهد که بر این سر آگاه گردد، زیرا او کسى است که در محضر انس الهى وارد شده و هم نشین جوار رحمت حق گشته است؛ آن چنان که قدسیان ملکوت و جبروت بر مقام و عظمت وى غبطه مى خورند.
اوج کلام حضرت سیدالساجدین علیه السلام در این فراز آن جا است که مى فرماید:
خدایا! اگر تعجیل انتقام ظالم خیر و به مصلحت نیست، انتقام از او را به روز حشر واگذار کن. این خواهش بیانگر دو ویژگى است:
۱. مقام بلند رضا و تسلیم امام سجاد علیه السلام نسبت به اراده ى حضرت حق را نشان مى دهد؛
۲.گاه تأخیر در دعا – هر چند بر شتاب آن اصرار باشد – به خیر و مصلحت شخص دعا کننده است.
اللهم صل على محمد و آله، و وفقنى لقبول ما قضیت لى و على و رضنى بما أخذت لى و منى، و اهدنى للتى هى أقوم، و استعملنى بما هو أسلم، اللهم و ان کانت الخیرة لى عندک فى تأخیر الأخذ لى و ترک الانتقام ممن ظلمنى الى یوم الفصل و مجمع الخصم، فصل على محمد و آله، و أیدنى منک بنیة صادقة و صبر دآئم؛
خدایا! بر حضرت محمد و خاندان او درود فرست و مرا نسبت به آن چه براى من مقرر فرموده اى، موفق گردان و به آن چه از من گرفتى و یا به من عنایت فرمودى، راضى بدار و به بهترین طریقم هدایت نما و به سالم‌ترین کار وادار. پروردگارا! اگر خیر در آن است که من در برابر جور ستمگران صبر کنم و انتقام از ظالمان را به روز حشر که در آن بدخواهان را گرد مى آورى و خود حکم مى رانى، واگذارم؛ پس بر محمد و آل محمد درود فرست و مرا به نیت صادق و صبر دایمى تأیید فرما.
تسلیم با تمام وجود در برابر اراده ى خداوند
امام معصوم علیه السلام در این فراز از دعا تمام وجود خود را تسلیم خدا کرده و در جایگاهى ایستاده که نمى خواهد دیگر از خود تصمیمى داشته باشد و براى خود مصلحت اندیشى نماید و یا درخواستى اظهار کند، بلکه با تمام وجود و از روى بندگى محض، مصالح و منافع و زیان‌هایش را به خداى بزرگ واگذار نموده و همه چیز را به او سپرده و فقط الله را به عنوان وکیل تام الاختیار خود برگزیده است، تا هر چه را که خدا مى گیرد و یا مى دهد و یا مقدر مى فرماید، به جان و دل پذیرا باشد و همان را مى خواهد که او مى پسندد.
رابعه ى عدویه، گوید:
ان صح منک الود، فالکل هین
و کل ما فوق التراب تراب
اگر تو دوستم باشى هه چیز براى من آسان است و هر چه که بر روى سیاره زمین است براى من در حکم خاک است.
و یا لیت تحلو و الحیاة مریرة
و یا لیت ترضى و الأنام غضاب
اى کاش تو شیرین باشى و زندگى من تلخ باشد و اى کاش تو خشنود باشى و همه بر من غضبناک.
و لیتک بینى و بینک عامر
و بینى و بین العالمین خراب
اى کاش رابطه ى میان من و تو برقرار و آباد باشد و ارتباط میان من و همه ى عالم خراب و منقطع گردد.
آرى، حقیقت کامل این است که همه ى ابواب عالم ملک و ملکوت و جبروت و لاهوت براى انسان گشوده و می‌سر گردد، تا در عوالمى که هیچ کس از آن نام و نشانى ندارد، سیر کند و آن چه را که در غیر این طریق حاصل مى شود، باطل دانسته و به هیچ نخرد و بداند که آن چه از مصالح جهان آفرینش در نظام لاهوتى حتم است، باید پیاده شود و مصلحت ها در ارتباط با همه ى عالم تنظیم و تعریف شده است و مصلحت فردى معیار نیست.
و امام معصومى چون پیشواى راستین، امام الساجدین و سیدالعابدین علیه السلام مى خواهد که بر این سر آگاه گردد، زیرا او کسى است که در محضر انس الهى وارد شده و هم نشین جوار رحمت حق گشته است؛ آن چنان که قدسیان ملکوت و جبروت بر مقام و عظمت وى غبطه مى خورند.
اوج کلام حضرت سیدالساجدین علیه السلام در این فراز آن جا است که مى فرماید:
خدایا! اگر تعجیل انتقام ظالم خیر و به مصلحت نیست، انتقام از او را به روز حشر واگذار کن. این خواهش بیانگر دو ویژگى است:
۱. مقام بلند رضا و تسلیم امام سجاد علیه السلام نسبت به اراده ى حضرت حق را نشان مى دهد؛
۲.گاه تأخیر در دعا – هر چند بر شتاب آن اصرار باشد – به خیر و مصلحت شخص دعا کننده است.
و أعذنى من سوء الرغبة و هلع أهل الحرص، و صور فى قلبى مثال ما ادخرت لى من ثوابک، و أعددت لخصمى من جزائک و عقابک، و اجعل ذلک سببا لقناعتى بما قضیت، و ثقتى بما تخیرت، آمین رب العالمین، انک ذو الفضل العظیم، و أنت على کل شى ء قدیر؛
خدایا! از رغبت هاى ناپسند و حرص آزمندان مرا در پناه خود بدار و پاداشى را که براى آخرتم ذخیره نموده اى در قلبم به من بنما و سزا و کیفرى را که براى دشمنان من آماده کرده اى، در خاطرم ترسیم نما و این امر را سبب قناعت و خشنودى من به مقدراتى که اراده فرموده اى، قرار ده. اجابت فرما اى پروردگار جهانیان که تو داراى فضل عظیمى و بر همه چیز توانایى.
سر درخواست دورى از بدى و حرص
گفتن جمله اى مانند «خدایا! مرا از رغبت به بدى و حرص نگاه دار»، تعجب برانگیز مى نماید، زیرا فرض چنین تمایلى با مقام عصمت سازگار نیست، ولى باید دانست که فرق بین ما و امام معصوم آن است که امام علیه السلام ربطى بودن وجود این عالم و نیاز آن به علیت و مبدأ لا یزال حضرت حق به شهود و وجدان و حق الیقین را یافته است، نه آن که فقط آن را در افق ذهن ترسیم کرده باشد. از این رو، امام علیه السلام اطمینان دارد که عمل به وظایف و پدایش کمال ها و توفیق یافتن به مراتب و مقامات همه و همه، تنها با عنایت هاى حضرت حق – جل جلاله – می‌سر است و دورى از زشتى و ترک معاصى و بدى ها، در اثر حفظ و مراقبت جناب او است. پس تا توفیق حضرت شامل حال آدمى نباشد، توان اقدام به کمترین کار خیر و پرهیز از کوچک‌ترین کار زشت را نخواهد داشت؛ بدین لحاظ، در مناجات شعبانیه مى خوانیم:
بیدک لا بید غیرک زیادتى و نقصى و نفعى و ضرى؛
همه چیز من، زیاد و کم آن، سود و زیانم به دست تو است و غیر تو کس دیگرى در آن دخیل نیست.
درخواست ارائه ى ثواب صالحان
درخواست دیگر امام آن است که خداوند متعال ثوابى را که براى صالحان در نظر گرفته، به وى نشان دهد؛ چنان که در قرآن کریم آمده است:
(فلا تعلم نفس ما أخفى لهم من قرة أعین)؛
هیچ کس نمى داند چه چشم روشنى و پاداشى براى ایشان کنار گذارده شده است.
نیز در آیه دیگر مى فرماید:
(و ننشئکم فى ما لا تعلمون)؛
و شما را در آن چه نمى دانید، باز مى آفرینیم.
مقصود از آیه ى شریفه ى اخیر آن است که به زودى صالحان را در میان ذخیره هاى ناشناخته اى که روشنى بخش دیدگانشان خواهد بود، برخواهیم انگیخت.
تقاضاى به تصویر کشیدن عقاب تبه کاران
درخواست دیگر امام علیه السلام از خداوند سبحان، به تصویر کشیدن عقاب تبه کاران و عصیان گران در قلب مبارک خویش است، تا بدین وسیله نفس او آرامش یابد. البته این درخواست براى امام به واقعیت پیوسته است و در واقع آموزش نحوه ى درخواست به امت است.
آرى، اگر تصویر شفاف و نزدیکى از ثواب وعقاب داشته باشیم، قطعا در بندگى حضرت حق ثابت قدم تر خواهیم بود؛ به گونه اى که جز رضاى او را نمى طلبیم. بنابراین، برخوردارى از این آگاهى شهودى، باید به تأیید خداوند متعال باشد. بر این اساس، چه بسا که درخواست امام در این دعا، طلب مقام عین الیقین باشد که بالا‌تر از علم الیقین است. هر چند خداوند رؤیت جحیم را بر علم الیقین متوقف دانسته است، لیکن عین الیقین ادراکى بر‌تر از علم الیقین شمرده مى شود که در واقع همان ارتباط با عالم ملکوت است و کسى که صاحب این مقام باشد، آگاهى فوق استدلال عقلانى به بهشت و جهنم پیدا مى کند و امام علیه السلام این سنخ از شناخت را درخواست فرموده است.
بنابراین، حضرت به مردم مى فهماند که دریافت حقایق، جدا از آگاهى هاى نظرى و علمى و فرا‌تر از آن‌ها، راه دیگرى دارد که همان طریق قلبى و روحى است که مى بایست از خدا طلب کرد و بدان راه یافت.
شیخ الرئیس، ابوعلى سینا، شهود را براى طالبان نیل به واقعیت جهان ضرورى مى شمارد و مى گوید:
فلیتدرج الى أن یصیر من أهل المشاهدة لیس المشافهة؛
پس بر اوست که از اهل دیدار باشد نه گفتار.
یعنى تنها راه دستیابى به حقیقت عالم، مشاهده ى عالم ملکوت و جبروت است؛ با سخن گفتن و استدلال کردن، چیزى حل نخواهد شد و اگر کسى گام در آن حریم عظیم بگذارد، مى یابد که آن جا عالمى فوق عقلانى است و نسبت آن با نظام علم صورى و مفهومى، نسبت آخرت به دنیا است و دنیا به سان خردلى در فضاى بى نهایت آخرت مى باشد.
و أعذنى من سوء الرغبة و هلع أهل الحرص، و صور فى قلبى مثال ما ادخرت لى من ثوابک، و أعددت لخصمى من جزائک و عقابک، و اجعل ذلک سببا لقناعتى بما قضیت، و ثقتى بما تخیرت، آمین رب العالمین، انک ذو الفضل العظیم، و أنت على کل شى ء قدیر؛
خدایا! از رغبت هاى ناپسند و حرص آزمندان مرا در پناه خود بدار و پاداشى را که براى آخرتم ذخیره نموده اى در قلبم به من بنما و سزا و کیفرى را که براى دشمنان من آماده کرده اى، در خاطرم ترسیم نما و این امر را سبب قناعت و خشنودى من به مقدراتى که اراده فرموده اى، قرار ده. اجابت فرما اى پروردگار جهانیان که تو داراى فضل عظیمى و بر همه چیز توانایى.
سر درخواست دورى از بدى و حرص
گفتن جمله اى مانند «خدایا! مرا از رغبت به بدى و حرص نگاه دار»، تعجب برانگیز مى نماید، زیرا فرض چنین تمایلى با مقام عصمت سازگار نیست، ولى باید دانست که فرق بین ما و امام معصوم آن است که امام علیه السلام ربطى بودن وجود این عالم و نیاز آن به علیت و مبدأ لا یزال حضرت حق به شهود و وجدان و حق الیقین را یافته است، نه آن که فقط آن را در افق ذهن ترسیم کرده باشد. از این رو، امام علیه السلام اطمینان دارد که عمل به وظایف و پدایش کمال ها و توفیق یافتن به مراتب و مقامات همه و همه، تنها با عنایت هاى حضرت حق – جل جلاله – می‌سر است و دورى از زشتى و ترک معاصى و بدى ها، در اثر حفظ و مراقبت جناب او است. پس تا توفیق حضرت شامل حال آدمى نباشد، توان اقدام به کمترین کار خیر و پرهیز از کوچک‌ترین کار زشت را نخواهد داشت؛ بدین لحاظ، در مناجات شعبانیه مى خوانیم:
بیدک لا بید غیرک زیادتى و نقصى و نفعى و ضرى؛
همه چیز من، زیاد و کم آن، سود و زیانم به دست تو است و غیر تو کس دیگرى در آن دخیل نیست.
درخواست ارائه ى ثواب صالحان
درخواست دیگر امام آن است که خداوند متعال ثوابى را که براى صالحان در نظر گرفته، به وى نشان دهد؛ چنان که در قرآن کریم آمده است:
(فلا تعلم نفس ما أخفى لهم من قرة أعین)؛
هیچ کس نمى داند چه چشم روشنى و پاداشى براى ایشان کنار گذارده شده است.
نیز در آیه دیگر مى فرماید:
(و ننشئکم فى ما لا تعلمون)؛
و شما را در آن چه نمى دانید، باز مى آفرینیم.
مقصود از آیه ى شریفه ى اخیر آن است که به زودى صالحان را در میان ذخیره هاى ناشناخته اى که روشنى بخش دیدگانشان خواهد بود، برخواهیم انگیخت.
تقاضاى به تصویر کشیدن عقاب تبه کاران
درخواست دیگر امام علیه السلام از خداوند سبحان، به تصویر کشیدن عقاب تبه کاران و عصیان گران در قلب مبارک خویش است، تا بدین وسیله نفس او آرامش یابد. البته این درخواست براى امام به واقعیت پیوسته است و در واقع آموزش نحوه ى درخواست به امت است.
آرى، اگر تصویر شفاف و نزدیکى از ثواب وعقاب داشته باشیم، قطعا در بندگى حضرت حق ثابت قدم تر خواهیم بود؛ به گونه اى که جز رضاى او را نمى طلبیم. بنابراین، برخوردارى از این آگاهى شهودى، باید به تأیید خداوند متعال باشد. بر این اساس، چه بسا که درخواست امام در این دعا، طلب مقام عین الیقین باشد که بالا‌تر از علم الیقین است. هر چند خداوند رؤیت جحیم را بر علم الیقین متوقف دانسته است، لیکن عین الیقین ادراکى بر‌تر از علم الیقین شمرده مى شود که در واقع همان ارتباط با عالم ملکوت است و کسى که صاحب این مقام باشد، آگاهى فوق استدلال عقلانى به بهشت و جهنم پیدا مى کند و امام علیه السلام این سنخ از شناخت را درخواست فرموده است.
بنابراین، حضرت به مردم مى فهماند که دریافت حقایق، جدا از آگاهى هاى نظرى و علمى و فرا‌تر از آن‌ها، راه دیگرى دارد که همان طریق قلبى و روحى است که مى بایست از خدا طلب کرد و بدان راه یافت.
شیخ الرئیس، ابوعلى سینا، شهود را براى طالبان نیل به واقعیت جهان ضرورى مى شمارد و مى گوید:
فلیتدرج الى أن یصیر من أهل المشاهدة لیس المشافهة؛
پس بر اوست که از اهل دیدار باشد نه گفتار.
یعنى تنها راه دستیابى به حقیقت عالم، مشاهده ى عالم ملکوت و جبروت است؛ با سخن گفتن و استدلال کردن، چیزى حل نخواهد شد و اگر کسى گام در آن حریم عظیم بگذارد، مى یابد که آن جا عالمى فوق عقلانى است و نسبت آن با نظام علم صورى و مفهومى، نسبت آخرت به دنیا است و دنیا به سان خردلى در فضاى بى نهایت آخرت مى باشد.
استاد غلامی
فیلم مراسم تشییع شهید محسن حججی
دانلود سخنرانی‌های استاد معمار منتظرین در محرم 96
لاغری و دفع سنگ کلیه با این میوه پاییزی+ اینفوگرافی
غضروف‌سازی با دارو؛ خیال یا واقعیت؟ 
اگر جزو این گروه‌ها هستید، نمک بیشتری مصرف کنید! 
تاثیرات عجیبی که ترشیجات بر بدن می‌گذارند!
مساله این است: ماهی شمال یا جنوب؟
10 بیماری را با مصرف این «دانه‌های ریز» درمان کنید!
چرا پشه‌ها بعضی‌ها را بیشتر نیش می‌زنند؟ 
دست خود را چگونه مشت می‌کنید؟ (زبان بدن)
مهم‌ترین اختلالات جنسی در خانم‌ها 
اسامی فرآورده‌های غذایی غیرمجاز، اعلام شد
چگونه چشمان زیبا داشته باشیم؟ 
کارهایی که هنگام مارگزیدگی باید انجام داد 
دانلود کتاب سفینه البحار و مدینه الحکم و الآثار
آیا با قانون جذب میتوانم فرد مورد علاقهام را جذب کنم؟!
دانلود کتاب کمیاب جفر جامع با لینک مستقیم
حکایتی عجیب و پرمعنا از امام باقر علیهالسلام
داستان مریض شدن شیر (عربی و فارسی)
بررسی آثار منسوب به حضرت صادق علیهالسلام
تمامی جوابهای بازی جدول مدرن
خصم با مردم، دشمنی با خدا
انشاء به زبان عربی با ترجمه فارسی 
1. ماجرای سخنرانی قرائتی راجع به کتک زدن خر
026 پروژه دانشجوی عزیزم، آقای مسعود دهقانی «CH۳»
هشدار: یک ماده خطرناک در سسهای سالاد و لوازم آرایشی
علل ضعف در ماهیچههای ساق پا 
محتوای کامل کتاب همسرداری (آیت الله امینی)
سخت ترين نوع مديريت
نامه محبتآميز امام خميني (ره) به همسرش