تربیت دینی؛ گزاره های تربیتی (2)

گزاره های تصویری از اوّلین گزاره‌های تأثیرگذارند. یعنی از موقعی که بچه، شروع می‌کند به شناختن دور و برش، این گزاره‌ها مؤثرند. کودک از وقتی می‌فهمد بین انسان‌ها تعامل و روابطی وجود دارد از گزاره‌های تصویری تأثیر می‌پذیرد.

گزاره تربیتی: هر گفتار، رفتار یا حالتی است که در بر دارنده یک پیام تربیتی است؛ پیام مثبت یا منفی.

انواع گزاره‌های تربیتی:

۱- گزاره های تصویری
۲- گزاره های رفتاری
۳- گزاره های توصیفی
۴- گزاره های دستوری

این گزاره‌ها در اغلب شیوه‌های تربیتی، وجود دارد.

گزاره‌های تصویری: نقش‌ها و تصاویری که فرزند از رفتار ما، از گفتار ما و از نوع روابط ما با دیگران در ذهنش نقش می‌بندد.

مثلاً نوع رابطه پدر و مادر، نوع گفتگوی آن‌ها با هم، نوع رابطه آن‌ها با نامحرم، با تلویزیون، با فامیل و همسایه،  گزاره‌های تصویری هستند.

همین طور نوع تصاویری که در دید کودک هستند جزء گزاره‌های تصویری هستند. مثل تصاویر تلویزیون، اینترنت و ماهواره، کتاب‌ها و مجلات.

هُشدار جدی:

بیشترین اثر در تربیت، برای گزاره‌های تصویری است در حالی که در اغلب خانواده‌ها کمترین توجه به این گزاره هاست. و بر عکس در جامعه ما بیشترین سرمایه‌گذاری روی گزاره‌های دستوری است در حالی که کمترین اثر را دارد.

گزارهای رفتاری: به معنای نوع رفتار والدین با خود کودک است اینکه محترمانه و آغشته با محبّت باشد یا اینکه خدای ناکرده...

فرق گزاره‌های تصویری با رفتاری در این است که در گزاره‌های تصویری، کودک تنها بیننده رفتارهاست امّا در گزاره‌های رفتاری، نوع رفتار با خود کودک است.

باید روی حرف‌هایمان، رابطه‌هایمان، نوع برخوردهایمان حسّاس باشیم. پدر و مادری که روی تربیت بچه‌شان حساس می‌شوند حتماً باید روی تربیت خودشان حساس شوند. این یک توفیق اجباری است.

امام علی علیه‌السلام: مَن نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنّاسِ اِماماً، فَلْیَبْدَأْ بِتَعلیمِ نَفسهِ قَبلَ تَعلیمِ غَیْرِه.

^{منبع: بحار؛ 2/56}

پدر پیشوای خانواده است. مادر پیشوای تعلیم خانواده است.

وَ لْیَکُنْ تَأدیبِهِ بِسیرَتِهِ قَبلَ تَأدیبِهَ بِلِسانِه؛ حضرت صراحتاً می‌فرمایند: بیش از آنکه روی گزاره‌های دستوری سرمایه‌گذاری کنیم باید روی گزاره‌های رفتاری و تصویری حساس بود.

^{منبع: همان}

ویژگی‌های گزاره‌های تصویری:

۱- تأثیر زودهنگام

گزاره‌های تصویری از اولین گزاره‌های تأثیر گذارند. یعنی از موقعی که بچه شروع می‌کند به شناختن دور و برش، این گزاره‌ها مؤثرند. کودک از وقتی می‌فهمد بین انسان‌ها تعامل و روابطی وجود دارد، از گزاره‌های تصویری تأثیر می‌پذیرد. مثل توجه نوزادان به تصاویر تلویزیون، موسیقی، صداها و … اما کودک باید به سنی خاص و درک مشخصی برسد تا گزاره‎های دستوری را متوجه شود.

مثلاً پدر، همیشه بعد از خوردن غذا، جلوی تلویزیون لم می‌دهد. بدون هیچ تشکری؛ وقتی کودک، ده ساله شد، هیچ کمکی در انداختن و جمع کردن سفره نمی‌کند. از مادرش تشکر نمی‌کند. پدر می‌گوید: غذا خوردی یک تشکر کن! حداقل بشقاب خودت را ببر! پدر می‌خواهد با گزاره دستوری، تشکر و کمک کردن را یاد بدهد در حالیکه این کودک، با کمک گزاره‌های تصویری، ده سال یاد گرفته بدون هیچ تشکر و کمکی از کنار سفره بلند شود.

۲- انتقال خودبخودی پیام در گزاره‌های تصویری

انتقال پیام در گزاره‌های تصویری دست ما نیست. یعنی به نیت ما ربط ندارد؛ پدر می‌گوید: من قصدم این نبود که بی‌احترامی و بی‌ادبی را یادش بدهم. به هر حال من، پدر خانه‌ام و او فرزند. من از سرکار می‌آیم و خسته‌ام دیگه حال ندارم سفره را هم جمع کنم.

یا مثلاً اگر مادر، سر پدر، داد کشید که اِ! بازم دیر کردی! این چه میوه‌هایی است که خریدی؟ ده ساله هنوز گوجه خریدن، یاد نگرفتی؟! بچه یاد می‌گیرد که می‌شود سر پدر، داد کشید.

این یکی از وجوه خطرناک و در عین حال خوب گزاره‌های تصویری‌ست. چون در وجوه مثبت هم همین طور است. من وقتی برای همسرم از ضمائر و افعال جمع استفاده می‌کنم، قصدم این نیست بچه‌ام یاد بگیرد اما مطئن باشید او یاد می‌گیرد.

وقتی خرید کرد تشکر می‌کنم، حتی اگر ایرادی داشت آرام و مؤدبانه متذکر می‌شوم، بچه ادب و احترام را یاد می‌گیرد. توجه به این نکته، تربیت را بسیار ساده و در عین حال، بسیار خطرناک می‌کند.

۳- نیاز به تداوم و تکرار

گزاره‌های تصویری منفی با یک یا چند بار محدود اثر می‌کنند. پدر و مادر ، یک بار، دو بار، چند بار سر هم داد بزنند، بچه یاد می‌گیرد. اما گزاره‌های تصویری مثبت، برای تأثیرگذاری نیازمند تکرار و تداوم هستند. من باید دائم تشکر کنم تا بچه تشکر کردن را یاد بگیرد.

گزاره‌های تصویری منفی، چون اثر تخریبی دارند تأثیرشان خیلی بیشتر از گزاره‌‌های تصویری مثبت با اثر سازندگی است. مثلاً اگر کودکی حتی یک بار، تصاویر مستهجن را ببیند، ممکن است حتی، کل زندگی‌اش تحت تأثیر قرار بگیرد.

شما اگر بیست تا حرف خوب به فرزند بزنید، بعد یک بار به او توهین کردید، یک حرف مخرب زدید، همه را از بین می‌برد.

ساختن، نیازمند تداوم است. یک بنا را باید آجر به آجر ساخت. اما تخریب یک بنا، حتی با دینامیت در عرض یک ثانیه اتفاق می‌افتد.

۴- انتقال ارزش‌ها و ضد ارزش‌ها

ارزش‌گذاری مفاهیم و امور مختلف با گزاره‌های تصویری قابل انتقال است. اصلاً گزاره‌های دستوری به تنهایی نمی‌توانند این مفاهیم را منتقل کنند.

مثل قبح ارتباط با نامحرم. این مسائل را باید با گزاره‌های تصویری برای بچه‌ها نهادینه کرد.

جهت مطالعه مطلب پیشینِ مرتبط با همین موضوع، کلیک کنید.

_______________

خلاصه شده توسط:

• زینب کاظمی از صحبت های حجت الاسلام محسن عباسی در میان طلاب جامعه الزهرای قم