میراث بدبینی & خوش‌بینی (با مثال‌های زیاد)

بدبینی میراث نامطلوب والدین برای فرزندان

بچه‌ها در سنین کم، یاد می‌گیرند که برای رویدادهای خوب و بد، چه توضیحی داشته باشند و برای یاد گرفتن این توضیح به پدر و مادر خود نگاه می‌کنند.

یکی از بحث‌های بسیار مهمی که مارتین سلیگمن در کتاب "خوش‌بینیِ آموخته‌شده" مطرح می‌کند این است که:

بدبینی و خوش‌بینی یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی هستند که سرنوشت ما را در زندگی رقم می‌زنند و قسمت عمده‌ای از این ویژگی، در سنین نوجوانی، توسط والدین و به طور جدی‌تر توسط مادر، به فرزند منتقل می‌شود.

پدر و مادر در سه حوزه به فرزندان خود، نحوه توضیح و تشریح رویداد‌ها را می‌آموزند.

مارتین سلیگمن این سه حوزه را اینگونه تعریف می‌کند:

همیشگی بودن یا موقت بودن (تعمیم زمانی)

آیا آنچه امروز اتفاق افتاد، همیشه برای من اتفاق افتاده است یا همیشه برای من اتفاق خواهد افتاد؟

اگر در یک مهمانی، فرزند شما مورد توجّه سایرین قرار بگیرد آن را چگونه برایش توضیح می‌دهید؟ آیا می‌گویید: علی ما (یا مریم ما) همیشه، مورد توجه فامیل است. یا اینکه می‌گویید: امشب در مهمانی، خیلی مورد توجه بودی.

اگر به یک روستا بروید و آب و هوا و مناظر، عالی باشد، در مقابل فرزندتان چگونه توضیح می‌دهید؟ آیا می‌گویید: که منظرهٔ روستا عالی است؟ یا اینکه می‌گویید: در زمان خوبی به روستا آمدیم. منظره عالی است.

اگر برای فرزندتان جشن تولد بگیرید و دیگران، دقیقاً‌‌ همان چیزهایی را که می‌خواسته، برایش هدیه بیاورند چه می‌گویید؟ آیا می‌گویید که: چه دوستان خوبی داری. همیشه در تولد‌ها‌‌ همان چیزهایی که می‌خواهی را برایت می‌آورند. یا اینکه می‌گویید: امسال تولد تو خیلی خوب بود. تقریباً همه چیزهایی را که می‌خواستی برایت آوردند.

نگاه فراگیر (تعمیم در سایر حوزه‌ها غیر از زمان)

آیا اگر غذای رستوران، بد مزه است، واقعاً صندلی‌ها هم سفت است و جیرجیر می‌کند؟!

اگر فرزند شما نمرهٔ ریاضیِ خوبی داشته باشد و نمره درس هنرش کم شود، به او چه می‌گویید؟ آیا می‌گویید که: تو که همه نمره‌هایت حتی ریاضی خوب است، چرا معلم هنر به تو نمره کم داده؟ یا اینکه فقط در مورد نمرهٔ درس هنرش از او می‌پرسید؟

اگر کسی به شما دروغ گفت و فرزندتان هم در جریان قرار داشت، چه می‌گویید؟ آیا می‌گویید که: مردم این روز‌ها همه دروغگو شده‌اند؟ یا اینکه می‌گویید: امروز فلانی به من دروغ گفت؟

اگر نمرهٔ دیکته مریم (یا علی) خیلی خوب شود، هنگام تشویق، آیا می‌گویید که: بچهٔ من همه درس‌هایش را خوب بلد است و مستعد است. یا اینکه می‌گویید: واقعاً دیکتهٔ مریم (یا علی) خوب است.

آیا همه چیز به من بر می گردد؟ (شخصی‌سازی)

اگر به پیامکی که می‌خوانید نخندیدند. آن‌ها خسته و بی‌حوصله‌اند یا تو پیامک بدی را انتخاب کرده‌ای؟

فرزند شما را در یک جشن، صدا می‌کنند که روی صحنه برود و در مسابقه شرکت کند. آیا می‌گویید: چقدر خوب که مجری تو را انتخاب کرد؟ یا اینکه: بچه‌ام آن قدر هوشمند و زیرک است که مجری از‌‌ همان دور، تشخیص داد و فهمید!

اگر دوست خوبی برای فرزند شما پیدا می‌شود و با هیجان از آن دوست برای شما تعریف می‌کند، چه می‌گویید؟ چقدر خوب که با آدم‌های خوب آشنا می‌شوی؟ یا اینکه می‌گویید: آدم خوبی بوده‌ای که گیر آدم‌های خوب افتاده‌ای.

پدر و مادری می‌توانند فرزند خوش‌بین تربیت کنند که به تدریج و بسیار آرام، در تمام تحلیل‌های خود، جمله‌بندی و حرف‌ها را بر این اساس انتخاب کنند که:

رویدادهای خوب را شخصی، همیشگی و تعمیم داده شده، و رویدادهای بد را محیطی، لحظه‌ای و موردی توصیف کنند.

لطفاً اگر یک دزد، سوار بر موتور در خیابان، کیف فرزندتان را دزدید، به او این پیام را منتقل کنید که او بی‌لیاقت نبوده و دزد حرفه‌ای بوده. به او یادآوری کنید که این دزدی‌، امروز اتفاق افتاده و دلیلی ندارد که فردا هم اتفاق بیفتد و به او یادآوری کنید که همهٔ مردم جامعه، مثل این دزد نیستند.

امّا بعضی وقت‌ها ما ژست می‌گیریم و چنین توضیح می‌دهیم:

خاک بر سرت! تقصیر خودته. با این بی‌دقتی، خوبه خودت رو نبرده‌اند! امروز کیف مدرسه‌ات رو بردند. پس فردا که بزرگ‌تر بشی و توی کیفت چک و پول باشه که دیگه هیچی. مواظب مردم باش! همون همکلاس‌هات هم فرصت داشته باشند از این دزده بدترند!

منبع: متمم