نقد دیدگاه شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام در 7 صفر
قُدمائی که شهادت امام حسن علیهالسلام را در اواخر صفر میدانند عبارتند از:
- اسماعیل نوبختی (311هـ) در «فرق الشیعة»:
توفي [الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ] عليهالسلام في آخر صفر سنة سبع و اربعين. (صفحه 24)
- شیخ کلینی (328هـ) در «اصول کافی»:
مَضَى [الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ] علیهالسلام فِي شَهْرِ صَفَرٍ فِي آخِرِهِ مِنْ سَنَةِ تِسْعٍ وَ أَرْبَعِين. (ر.ک. 1/461) -
ابوالقاسم علی بن محمد بن علی خزاز قمی رازی (400هـ) در کتاب کفایةُ الأثَر فِی النَّص عَلَی الأئمّة الإثنی عَشَر علیهمالسلام:
تُوُفِّيَ يَوْمَ الْخَمِيسِ فِي آخِرِ صَفَرٍ سَنَةَ خَمْسِينَ مِنَ الْهِجْرَة. (صفحه 226)
-
شیخ مفید (413هـ) در «مسارالشیعة» و الإرشاد:
✔️ و في مثله [أی فی ليلتين بقيتا من صفر] سنة 50 خمسين من الهجرة كانت وفاة سيدنا أبي محمد الحسن بن علي بن أبي طالب علیهمالسلام. (ر.ک. صفحات: 47-48)
✔️ همچنین در جلد 2، صفحه 15 از کتاب «الإرشاد» تاریخ شهادت ایشان را مطلق ماه صفر المظفر، بدون تعیین روز، بیان کرده است.
- شیخ طوسی (460هـ) در «مصباحالمتجهد»:
✔️ وَ لِلَيْلَتَيْنِ بَقِيَتَا مِنْهُ سَنَةَ إِحْدَى عَشْرَةَ مِنَ الْهِجْرَةِ كَانَتْ وَفَاةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ فِي مِثْلِهِ مِنْ سَنَةِ خَمْسِينَ مِنَ الْهِجْرَةِ كَانَتْ وَفَاةُ أَبِي مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیهمالسلام. (ر.ک. 790/2)
✔️ ایشان در جلد 6 صفحه 39 از کتاب «تهذیب الأحکام» شهادت آن حضرت را مطلق ماه صفر، بیان کرده است.
- فضل بن حسن طبرَسی (548هـ) در «اعلام الوراء»:
مَضَى لِرَحْمَةِ رَبِّهِ لِلَيْلَتَيْنِ بَقِيَتَا مِنْ صَفَرٍ سَنَةَ خَمْسِينَ مِنَ اَلْهِجْرَةِ. (ر.ک. صفحه 206)
-
باز طبرسی در کتاب «تاج الموالید»:
مَضی صَلَوات الله عَلَیه لِلَیلَتینِ بَقِیَتا مِن صَفَر. (ر.ک. صفحه 82)
متأسفانه ابو فاضل رضوی اردکانی که این کتاب را به فارسی برگردان کردده؛ عبارت: «لِلَیلَتینِ بَقِیَتا مِن صَفَر» را به "شهادت آن حضرت در 28 صفر، ترجمه نموده است" که شایسته بود در ترجمه، امانتداری بیشتری لحاظ میشد.
- فتال نیشابوری (513 تا 515هـ) در «روضةالواعظین»:
كَانَ مَرَضُهُ علیهالسلام أَرْبَعِينَ يَوْماً وَ مَضَى لِسَبِيلِهِ فِي آخِرِ صَفَرٍ سَنَةَ خَمْسِينَ مِنَ الْهِجْرَة. (صفحه 168؛ طبع قدیم)
- محمّد باقر مجلسی؛ (1110هـ) در «مرآة العقول»:
✔️ ایشان در جلد 5، صفحات 351 به بعد این کتاب، در کنار نقل قدماء کثیری که تاریخ شهادت آن حضرت را در آخر صفر المظفر، ذکر کردهاند به دیدگاه شهید اوّل در دروس، نیز اشاره میکند.
✔️ جالب اینکه: تمرکز قدماء و متأخرین، بیشتر از اینکه به اختلاف در روز شهادت آن حضرت در هفتم یا بیست و هشت صفر المظفر باشد ناظر به اختلاف آشکاری است که نسبت به سال شهادت آن بزرگوار وجود دارد.
- همچنین علامه در «بحارالأنوار»:
ایشان در باب 22 از ابواب تتمة كتاب تاريخ فاطمة و الحسن و الحسين علیهمالسلام روایات متعددی نقل میکند که عمدتاً به شهادت آن حضرت در آخر صفر، تصریح دارد از جمله به نقل از مناقب این شهر آشوب آورده: مَضَى [الحسن علیهالسلام] لَيْلَتَيْنِ بَقِيَتَا مِنْ صَفَرٍ سَنَةَ خَمْسِينَ مِنَ الْهِجْرَة. (جلد 44، صفحه 135)
چنانچه ملاحظه نمودید در طول تاریخ، قدما و بزرگان، تاریخ وفات امام حسن مجتبی علیهالسلام را آخر صفر المظفر یا 2 روز مانده به پایان آن، ذکر کردهاند.
امّا از زمان شهید اوّل به بعد، هفتم صفر نیز در کنار نظریه معتبری که اواخر صفر را به عنوان روز شهادت آن حضرت اعلام میکرد مطرح شد و عالمانی از شیعه همچون: شهید اوّل (786هـ)، شیخ بهائی جبل عاملی (1030هـ) و پدرش شیخ حسین عاملی، کاشف الغطاء (1227هـ) و محمد حسن نجفی (1266هـ) به بیان این تاریخ پرداختند.
اما با بررسی اسناد مرتبط با این دیدگاه، روشن میشود قائلین این نظریه که از متأخرین هستند از نظریه شهید اوّل در کتاب دروس، تبعیّت نمودهاند؛ ولی در اینکه مستند سخن شهید، چیست تنها یک احتمال، وجود دارد که سخن وی به کتاب قاسم الرَسی (۲۴۶هـ) به نام «تثبیت الإمامة» مستند باشد. در قسمت پایانی این کتاب، تاریخ شهادت امام مجتبی علیهالسلام در هفتم صفر، ثبت شده است.
نکاتی راجع به نقل 7 صفر در این کتاب:
قاسم الّرسی در سال ۲۴۶ و پیش از شهادت امام هادی علیهالسلام از دنیا رفت وی که خود از نوادگان حضرت امام حسن مجتبی علیهالسلام است ظاهراً زیدی مذهب بوده و در باب امامت، فکر بلندی نداشته است.
با وجود اینکه وی پیش از امامین عسکریین علیهماالسلام از دنیا رفته ولی در بخش پایانی کتابش، تاریخ شهادت آن دو امام نیز بیان شده است. نتیجه میگیریم که مطالب پایانی این کتاب، یعنی همان بخشی که اتفاقاً تاریخ شهادت امام حسن مجتبی علیهالسلام نیز در آن ذکر شده از ایشان نیست.
همچنین حجةالإسلام یدالله مقدسی احتمالی دادهاند که نقل آن خالی از لطف نیست:
چون روز شهادت امام مجتبی علیه السلام به لحاظ تاریخ شمسی، مطابق نهم حَمَل (فروردین) بوده است و در خط شکستهٔ کوفی، سابع و تاسع، همانند یکدیگر نوشته میشود احتمالاً سابع صَفَر به جای تاسع حَمَل، ثبت شده و این اشتباه در نسخهای ثبت شده و آن نسخه به دوران شهید اوّل، راه یافته و مستند گزارش او قرار گرفت.
جمعبندی و نظر نگارنده مقاله (مسعود رضانژاد فهادان):
چنانچه بیان شد منابع درجه یک روایی، جملتاً به شهادت امام مجتبی علیهالسلام در آخر صفر یا اواخر صفر یا دو شب مانده به آخر صفر یا مطلق ماه صفر بدون تعیین روزی خاص، تصریح دارد.
به نظر حقیر، از آنجا که ممکن است رؤیتِ هلال شرعیِ ماه ربیع در پایان شب بیست و نهم یا سیام ماه صفر هر سال، اتفاق بیفتد گرامیداشت شهادت آن حضرت در 27 و 28 صفر، دقیقتر بوده و به احتیاط، نزدیکتر است. چرا که این نظریه با هر چهار تعبیر:
که از کتب قُدما به ما رسیده تطابق تام و کامل را خواهد داشت. |
نکته دیگر اینکه: ردّ قول شهادت امام مجتبی علیهالسلام در این روز به معنای پذیرش نظریه ولادت امام کاظم علیهالسلام در 7 صفر نیست بلکه معتقدیم در این روز نیز شیعیان باید چون دیگر روزهای ماه محرمالحرام و صفرالمظفر، دلها را با یاد مصائب امام حسین علیهالسلام و همراهی کاروان أسراء، محزون دارند.
و السلام
- نویسنده: مسعود رضانژاد فهادان
- به کانال «پورتال فهادان» بپیوندید: (عضویّت)