پس چرا گنهکاران غرق در ثروتند؟!

بحث اخلاقی

سنّت استدراج چیست؟!

عن مولانا الصادق علیه السلام:

قال: إِذَا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِعَبْدٍ خَيْراً فَأَذْنَبَ ذَنْباً تَبِعَهُ‏ بِنَقِمَةٍ وَ يُذَكِّرُهُ الِاسْتِغْفَار وَ إِذَا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِعَبْدٍ شَرّاً فَأَذْنَبَ ذَنْباً تَبِعَهُ بِنِعْمَةٍ لِيُنْسِيَهُ الِاسْتِغْفَار وَ يَتَمَادَى بِهِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لا يَعْلَمُونَ‏ بِالنِّعَمِ عِنْدَ الْمَعَاصِي‏.[1]

یکی از سنّت‌های الهی و قوانین حاکم بر جهان این است که استغفار سبب گشایش روزی، و گناه سبب گرفتگی روزی است.

این در حالی است که بسیاری از انسان‌ها که اهل گناه و معصیت هستند، وضع زندگی خوبی دارند. آیا این مسأله، با آن سنّت منافات ندارد؟

در پاسخ باید گفت: این نیز سنّت الهی است که در قرآن و روایات، با عنوان سنّت استدراج مطرح است. یعنی ارتکاب گناه، گاهی سبب گرفتگی روزی و مشکلات زندگی می‌شود. و گاهی سبب گشایش روزی می‌شود. و آن در صورتی است که خداوند بخواهد کسی را به وسیله خوشی‌ها گرفتار عذاب کند که این را استدراج می‌گویند.

در این روایت امام صادق علیه السلام می‌فرمایند:

وقتی که خداوند عزوجل، خیر کسی را بخواهد، اگر مرتکب اشتباه و گناهی شد، بلافاصله برای او گرفتاری پیش می‌آید. وقتی انسان گرفتار شد، متوجه اشتباه خود می‌شود و توبه و استغفار می‌کند.

بر عکس، اگر خدا خیر کسی را نخواهد، به خاطر کارهای بدی که انجام داده نعمت برای او می‌فرستد، برای اینکه استغفار از یادش برود و گناهش را ادامه بدهد، تا به تدریج او را گرفتار عذاب کند. اگر کسی گناه می‌کند و وضع او خوب می‌شود، بدانید که خدا او را گرفتار سنّت استدراج کرده است.

داستان هارون الرشید ملعون:

هارون الرشید به شکایت مردم رسیدگی می‌کرد. خانمی آمد، نامه‌ای به او دادکه در آن نوشته بود:

"أتَمَّ اللهُ أمرَکَ وَ فرّحَکَ بِما أتاک (/آتاک) وَ زادَکَ رَفعةً فَلَقَد عَدِلتَ وَ قَسَطتَ" = خدا امر تو را کامل کند، تو را به آنچه داده شادت کند، و رفعت و بلند مرتبه‌ای تو را افزون کند که تحقیقاً تو عدل کردی و قسط ورزیدی.

 ظاهر این عبارت، دعا است، همه حاضرین گفتند چه دعای خوبی برایت کرد. هارون گفت: نه؛ بلکه نفرینم کرد.

گفتند: چطور؟ گفت: «أتمّ الله أمرَکَ»  اشاره به آن شعر شاعر است که می‌گوید:

کسی که تمام شد، نقص او آغاز می‌شود، وقتی گفته شد تمام شد انتظار زوال را داشته باش!

 
اما این که گفت: «فَرِحَکَ بِما آتاک» اشاره به آیه 44 سوره انعام است: «حَتَّى إِذا فَرِحُوا بِما أُوتُوا أَخَذْناهُمْ بَغْتَةً فَإِذا هُمْ مُبْلِسُونَ»= درهای نعمت را بر آنان گشودیم تا چون از داده‌ها دلشاد (و سرمست) شدند ناگهان ایشان را (به عذاب) گرفتیم و آنان یک‌باره ناامید گردیدند.

اما اینکه گفت: «زادَکَ رَفعَة» اشاره به این شعر است که:

وقتی که پرواز خیلی اوج گرفت و بالا رفت، همانطور که بالا می‌رود، می‌اُفتد، فواره چون بلند شود، سرنگون شود. 

اما این که گفت: «فَلَقَد عَدِلتَ وَ قَسَطتَ» عدل و قسط از آن دسته الفاظی است که دارای دو معنای ضد هم هستند. یعنی عدول کردن از حق و قسط. مانند این آیه: أَمَّا الْقاسِطُونَ فَكانُوا لِجَهَنَّمَ حَطَباً[2]که قاسطون به معنای کسانی است که از حق عدول کرده اند.
 

نتیجه اینکه:

دارایی فراوان گنهکاران، نعمت نیست نقمت است.

خداوند ‌ما را از گرفتاری به سنّت استدراج، مصون بدارد.
تقریر درس خارج آیة الله ری‌شهری 92/12/19

پانوشت:

[2] جن/سوره72، آیه15.