استثنائی برای اولیاء

بحث اخلاقي

استغفار بسيار پيامبر اکرم صلی الله عليه و آله

قال الصادق عليه السلام:

كانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله يَستَغفِرُ اللّهَ عَزَّ وَ جَلَّ في كُلِّ يَومٍ سَبعينَ مَرَّةً، و يَتوبُ إلَى اللّهِ عَزَّ وَ جَلّ سَبعينَ مَرَّةً.

قالَ: قُلتُ: كانَ يَقولُ: أستَغفِرُ اللّهَ وَ أتوبُ إلَيهِ؟

قالَ: كانَ يَقولُ: «أستَغفِرُ اللّهَ، أستَغفِرُ اللّهَ» سَبعينَ مَرَّةً، وَ يَقولُ: «وَ أتوبُ إلَى اللّهِ، وَ أتوبُ إلَى اللّهِ» سَبعينَ مَرَّةً.[1]

اين حديث نوراني سند صحيحي دارد. به همين جهت، مي‌توان آن را به معصوم نسبت داد و گفت: «قال الصادق»، بر خلاف رواياتي که سند معتبر ندارند، که استفاده از تعبير «قال» در اينگونه روايات مشکل است و بايد آن را به کتاب يا به راوي نسبت داد، يا گفت: از آن حضرت چنين نقل شده است؛ اين نکته‌اي است که بايد اهل منبر، هنگام نقل احاديث، بدان توجه داشته باشند.
در اين روايت، امام صادق عليه السلام يکي از سيره‌هاي عملي پيامبر صلوات الله علیه و آله را حکايت نموده و می‌فرمايند:

رسول خدا صلوات الله علیه و آله اينگونه بود که روزى هفتاد بار از خداوند آمرزش مى‏&b�A;طلبيد و هفتاد بار به درگاه او، توبه مى‏‌كرد.

راوی می‌گويد: از امام علیه السلام سؤال کردم آيا مقصود شما اين است که پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله هفتاد بار می‌فرمود: «أستَغفِرُ اللّهَ و أتوبُ إلَيهِ» يعنى: اين دو جمله را، با هم، هفتاد بار مىی‌گفت؟ فرمودند: نه، بلكه‏ هفتاد بار می‌گفت: «أستَغفِرُ اللّهَ»، و هفتاد بار می‌گفت: «أتوبُ إلَي الله».
در اين رابطه، روايت ديگري نيز با سند صحيح نقل شده که علي بن رئاب مي‌گويد: از امام صادق عليه السلام درباره آيه: "وَ ما أصابَكُم مِن مُصيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أيديكُم و يَعْفُو عَن كَثيرٍ"[2]، اينگونه سؤال کردم:
أرَأيتَ ما أصابَ عَليّاً وَ أهلَ بيتِهِ عليهم السلام مِن بَعدِهِ، هُو بما كَسَبَت أيدِيهِم وَ هُم أهلُ بيتِ طَهارَةٍ مَعصُومونَ؟

يعني، نظر شما درباره آنچه به حضرت على [علیه السلام] و اهل بيت او [علیهم السلام] از مصيبت­‌ها رسيد، چيست؟ آيا آن هم به خاطر عملكرد خودشان بود، در حالى كه آنان، اهل بيت طهارت و معصوم بودند؟

حضرت در جواب فرمودند:

إنَّ رسولَ اللّهِ صلى الله عليه وَ آله كانَ يَتوبُ إلَى اللّهِ وَ يَستَغفِرُهُ في كلِّ يَومٍ وَ ليلَةٍ مِئةَ مَرَّةٍ من غَيرِ ذَنبٍ، إنَّ اللّهَ يَخُصُّ أولياءَهُ بالمَصائبِ لِيَأجُرَهُم علَيها مِن غَيرِ ذَنبٍ.[3]

[تصور مي‌کني اين آيه شامل آن‌ها هم مي‌شود و اين مصايب به خاطر گناهانشان بوده؟ در حالي که] پيامبر خدا، بدون انجام دادن گناهى، هر روز و شب، صد مرتبه به درگاه خداوند، توبه مى‏‌كرد و آمرزش مى‏‌طلبيد.

بعد حضرت اين اصل کلّي را بيان فرمود که:

خداوند، براى اوليائش، بدون آنکه گناهى انجام داده باشند، مصيبت‏‌هايى اختصاص داده تا بر پايه آن‌ها پاداششان دهد.
بنابراين، طبق اين دو روايت، پيامبر صلي الله عليه و آله  هر روز هفتاد يا صد مرتبه استغفار و طلب آمرزش می‌نمود.

در اينجا اين سؤال مطرح می‌شود که مراد از استغفار و توبه ايشان چيست؟ از چه چيز توبه می‌کردند؟ قطعاً معناي اين روايات اين نيست که پيامبر صلي الله عليه و آله مانند ما مرتکب گناهي می‌شده که به خاطر آن گناهان، هفتاد مرتبه توبه می‌کرده، پس اگر خطايي نبوده، از چه چيز آمرزش می‌طلبيدند؟ پاسخ اين سؤالات، إن‌ شاء الله در جلسه آينده بيان خواهد شد.

خدایا به ما چنان معرفتی عنایت فرما تا چون پیامبرت، اهل استغفار گردیم!

تقریر درس خارج آیة الله ری‌شهری 92/12/18

پانوشت: