استغفار، ذکری برای همه و در همه حال!

بحث اخلاقی

همه باید استغفار کنند!

عَنِ النَّبِی صَلّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِه، أنَّهُ قالَ:

إِنَّهُ‏ لَيُغَانُ‏ عَلَى قَلْبِي حَتَّى أَسْتَغْفِرُ فِي الْيَوْمِ مِائَةَ مَرَّة[1].

پذیرش این حدیث و احادیث مشابه مثل آنچه در جلسه قبل مطرح شد برای برخی مشکل آمده لذا خواسته‌اند با اشکال‌تراشی، صحّت آن را مخدوش کنند از جمله اینکه گفته‌اند:

اشکال نخست:

اگر این حدیث، صحیح است پس تکلیف احادیث دیگری که عدد استغفار نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله را کمتر از صد بار در روز، بیان کرده چیست از جمله:

عَنِ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ‏: إِنَّهُ‏ لَيُغَانُ‏ عَلَى‏ قَلْبِي‏ حَتَّى‏ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ فِي الْيَوْمِ سَبْعِينَ مَرَّة[2].

پاسخ آن است که در این قبیل روایات، عدد مفهوم ندارد بلکه برای بیان معنای کثرت است یعنی خیلی استغفار می‌کردند در فارسی هم متداول است که گفته می‌شود مثلاً: صد بار به تو تذکّر دادم یعنی خیلی تذکّر دادم نمی‌خواهد بگوید دقیقاً صد بار.

اشکال دوم:

مگر حضرت رسول صلی الله علیه و آله، پناه بر خدا، خطا یا گناه یا ذنبی مرتکب می‌شدند که لازم باشد این همه استغفار کنند؟!

پاسخ این اشکال را با ترجمه حدیث، مرتفع می‌کنیم؛ حضرت می‌فرمایند: إنهُ لَیُغانُ عَلی قَلبّی؛ یعنی همانا قلبم را تیرگی فرا می‌گیرد. باید عنایت داشت که این تیرگی لزوماً به خاطر گناه ایجاد نمی‌شود بلکه گاهی خصوصاً برای اولیاء و بزرگان، لاجرم بوده و به جهت زندگی در این دنیا ایجاد می‌شود. به عبارت دیگر از عوارض زندگی در این دنیا و معاشرت با خلق الله، عروض تیرگی و کدارت بر قلب و دل است لذا ضرورت ایجاب می‌کند دائماً با استغفار، صفحه دل را از آن کدارت‌ها شسته و مصفّی کنیم[3].

از خود آن حضرت نیز منقول است که ایشان فرموده‌اند: إِنَ‏ لِلْقُلُوبِ‏ صَدَأً كَصَدَإِ النُّحَاسِ فَاجْلُوهَا بِالاسْتِغْفَار[4]؛ یعنی همانا برای قلب‌ها نیز زنگار است همانطور که برای مس [و آهن] زنگار است؛ پس دائماً زنگار آن را با استغفار بزدایید.

نکته:

خصوصاً استغفار در سحر در نورانیّت دل، فوق‌العاده مؤثّر است. خداوند هم در بیان صفات متّقین، آنان را اینگونه توصیف کرده که در دلِ شب و سحر، اهل استغفارند: "یَستَغفِروُنَ بِالأسحارِ"[5]

خدایا به حرمت خوبانت ما را نیز از مستغفرین بالأسحار قرار ده!