فتاوای فقهاء درباره شرکت در مجالس گناه

با توجه به آيات قرآن کريم و روايات معصومين _{علیهم‌السلام} فقهاي اسلام به حرمت شرکت در مجالس گناه فتوا داده‌اند که در اين جا به نمونه‌ای از آن‌ها اشاره می‌شود:

1_ شيخ طوسي (متوفاي 460 ه.ق)

اگر کسي را به مجلسی دعوت کنند و او بداند که در آن مجلس، منکراتی از قبيل شراب‌خواری، نواختن آلات موسيقي و... وجود دارد، رفتنش به آن مجلس جايز نيست، ولي اگر بداند که در صورت حضور در مجلس می‌تواند منکرات را از بين ببرد، مستحب است حاضر شود تا بدين وسيله، ميان اجابت دعوت و نهي از منکر، جمع کرده باشد.

2_ قاضي ابن براج (متوفاي 481 ه.ق) نيز شبيه کلام شيخ طوسی _{رضوان الله علیه} را در کتاب مهذب، بيان فرموده است.

3_ اين ادريس حلی (متوفاي 598 ه.ق) در مقام بيان اعمال حرام مي نويسد:

و الحضور في مجالس المنکر و مواضعه، الّا لانکار، او ما جري مجري ذلک؛ از جمله کارهاي حرام، حاضر شدن در مجالس گناه و موارد مربوط به آن است. مگر اين که به قصد نهي از منکر يا اعمال لازم ديگري باشد.

4_ علامه حلي (متوفاي 726 ه.ق) در مقام بيان احکام وليمه مي نويسد:

يشترط العود و البرابط ان لا يکون في الدعوه مناکير و ملاهي، مثل شرب الخمر علي المائده، و ضرب العود و البرابط و المزامير، و غير ذلک. ولو علم فلا يجوز له حضورها الا ان يعلم انه اذا حضر ازال المنکر من غير تضرّر له وجب عليه الحضور... فان لم يتمکّن من الازاله لم يجز له الحضور؛ لانه کالرضا بالمنکر، والتقرير عليه؛

در جواز قبول دعوت به وليمه شرط است که در آن مجلس کار حرامی از قبيل شراب‌خواری، نوازندگي و امثال اين‌ها وجود نداشته باشد. اگر کسي از وجود کار حرام در مجلس مطلع باشد، حضور در آن مجلس، برايش جايز نيست (اصطلاح "جایز نیست" همیشه به معنای "حرام است" می‌باشد)، مگر اينکه بداند در صورت حضور می‌تواند – بدون اينکه متضرّر شود – جلو گناه را بگيرد، در اين صورت، حضور در مجلس براي او واجب می‌شود، ولي اگر قدررت جلوگيري از گناه را ندارد، حاضر شدن او در آن مجلس حرام است، زيرا حضور در مجلس گناه [بدون نهي از منکر] به منزله رضايت بر گناه و تأييد آن است.

• ملاحظه مي فرماييد که علامه حلي، در صورت امکان جلوگيري از گناه، حضور در مجلس را واجب دانسته است. بديهي است که اين وجوب حضور از جهت دعوت به وليمه نيست، بلکه از جهت وجوب نهي از منکر است؛ زيرا خود علامه چند سطر پيش از اين مطلب، فرموده است که اجابت دعوت به وليمه واجب نيست، بلکه مستحب است.

5_ شهيد اول (شهيد 786 ه.ق) در کتاب دروس، ضمن بيان برخي محرمات می‌نويسد:

و الحضور في المجالس المنکر لغير الانکار او الضروره؛ (از جمله محرمات اسلام) حاضر شدن در مجالس گناه است، مگر اين که براي نهي از منکر يا ضرورت ديگر باشد.

6_ پاسخ حاج شيخ عبدالکريم حائري (متوفاي 1355 ه.ق) مؤسس حوزه علميه قم به سؤال زير:

سؤال: سماع آلات لهو، مثل دف و شيپور و ني و همچنين غنا و غيبت که استماع نباشد، جايز است؟

پاسخ: اين نحو از اصوات به گوش او بخورد اتفاقاً ضرر ندارد و لازم نيست تحرّز؛ ولي حاضر شدن در آن مجالس هرچند به غرض ديگر باشد، محل اشکال است.

7_ پاسخ آيه الله سيد محمدرضا گلپايگاني (متوفاي 1414 ه.ق) به سوال هاي زير:

• سؤال: رفتن به مجالسي که علم داريم در آن موسيقي مطرب نواخته می‌شود، چگونه است؟

پاسخ: رفتن به مجالسي که انسان علم دارد در آن جا لهو و لعب برپا می‌شود، جايز نيست، اگرچه انسان علم داشته باشد که مرتکب گناه نمی‌شود، مگر براي نهي از منکر و جلوگيري از ارتکاب گناه.

• سوال: حضور در مجالس عروسي که در آن ساز و طبل و رقص و خوانندگي مي باشد، به اسم اين که با يکديگر خويش هستيم و مجبوريم، جايز است يا نه؟

جواب: در مجالس لهو و لعب شرکت کردن و بودن حرام است و خويشاوندي مجوّز آن نيست.

8_ پاسخ آيه الله شيخ محمد علي اراکي (متوفاي 1415 ه.ق) به سؤال‌هاي زير:

• سؤال: استماع موسيقي و شرکت در مجالس عروسي و جشن‌هايی که از نوارهای ترانه استفاده می‌شود چگونه است؟

جواب: موسيقي مطرب و ملهي و ترانه‌هاي مبتذل حرام است و نيز شرکت در (اين گونه) مجالس حرام.

• سؤال: رفتن به مجالسي که علم داريم در آن موسيقي مطرب نواخته مي شود چگونه است؟

جواب: رفتن به مجالسي که انسان علم دارد در آن جا لهو و لعب برپا مي شود، جايز نيست، اگرچه انسان علم داشته باشد مرتکب حرام نخواهد شد.

9_ پاسخ آيه الله مکارم شيرازي مدّ ظله به سوال هاي زير:

• سؤال: شرکت در عروسي يا مجالس ديگر که انسان می‌داند در آن رعايت شئونات اسلامي نمی‌شود (از قبيل اختلاط زن و مرد، رقص و پايکوبي، استفاده از نوارهاي موسيقي و مانند آن) چه حکمي دارد؟

جواب: شرکت در مجالس حرام، گناه است.

• سؤال: شنيدن صداي نوار ترانه که از منزل همسايگان يا در وسيله نقليه ديگران از قبيل تاکسي به گوش مي رسد و مجبور به استماع آن هستيم چه حکمي دارد؟

جواب: در صورتي که عمداً گوش ندهيد حرام نيست؛ ولي وظيفه امر به معروف و نهي از منکر را در آن جا که احتمال اثر دارد نبايد فراموش کنيد.

10_ پاسخ آيه الله فاضل لنکراني مدّ ظله به سؤال زير:

• سؤال: در شرايط کنوني در برخي از مراسم عروسي از نوارهای مبتذل استفاده می‌شود، با توجه به اينکه ممکن است عدم شرکت در مراسم، موجب تيرگی روابط فاميلی شود و از طرف ديگر، نهي از منکر هم مفيد نيست، شرکت در اين مجالس چگونه است؟

جواب: شرکت جايز نيست، اگرچه موجب تيرگي روابط شود.

11_ پاسخ آيه الله علوي گرگاني مدّ ظله به سؤال‌های زير:

• سؤال: آوردن و اجرت دادن به افرادي که در عروسي ساز مي زنند و هم چنين تماشا کردن آن ها چه حکمي دارد؟

جواب: در رابطه با ساز حرام، هر نوع کاري که در مساعدت اين عمل باشد حرام است، در نتيجه گرفتن اجرت و پرداختن آن نيز حرام است و شرکت در چنين مجلسي جايز نيست.

• سؤال: آيا دايره زدن هنگام عروسي که فقط زنان در خانه هستند جايز است؟

جواب: جوازش محل  اشکال است و انتظار می‌رود خواهران ديني حتی‌المقدور از اين گونه آلات استفاده نکنند.

پاسخ  تعدادي از فقهاء به سؤالاتی درباره مجالس آلوده به گناه

سؤال: شرکت در مجالس جشن و عروسي که در آن برنامه‌هاي موسيقی اجرا می‌شود چگونه است؟

پاسخ آيات عظام:

• خامنه‌ای: شرکت در اينگونه مجالس در صورتي که تأييد و يا تشويق گناهکار باشد، حرام است.

• فاضل لنکرانی: شرکت در مجالس لهو و لعب، جايز نيست.

• صافی گلپايگانی: جايز نيست.

• بهجت: اگر موسيقی مطرب است، شرکت جايز نيست.

• مکارم شيرازی: شرکت در مجلس گناه جايز نيست.

• تبريزی: گوش دادن به موسيقی لهوي ولو در مجالس عروسي جايز نيست.

• سيستانی: اگر موسيقي مناسب مجالس لهو و عياشي است شرکت کردن جايز نيست.

سؤال: شرکت نکردن در مجالس عروسي که نوعاً همراه با لهو و لعب  است، باعث خصومت و دشمني بين اقوام و فاميل مي شود. وظيفه چيست؟

پاسخ آيات عظام:

• بهجت: اين نوع بهانه‌ها باعث حلال شدن حرام الهي نمی‌شود.

• خامنه‌ای: شرکت در مجالس حرام در هر صورت جايز نيست و امر به معروف و نهي از منکر بر همه واجب  است.

• صافي گلپايگاني: شرکت در مجالس معصيت، جايز نيست.

• مکارم شيرازي: در  صورتي که نتوانيد آن‌ها را نهي از منکر کنيد نبايد شرکت کنيد.

• تبريزي: مي‌توانيد شرکت کنيد. ولي هنگام شروع لهو و لعب، نهي از منکر نماييد، اگر اثر نکرد، حرکت نماييد. در اين صورت مأجور نيست.

• سيستاني: اگر مبتلا به حرام می‌شود جايز نيست.

• فاضل لنکراني: شرکت در مجالسي که در آن عمل حرام و گناه صورت مي‌گيرد و انسان نمی‌تواند نهي از منکر، صحيح نيست و اگر علت عدم شرکت را بدانند، دشمني خصومت نمی‌کنند.

• شبيري زنجاني: شرکت در مجلس حرام، جايز نيست.

سؤال: شرکت در عروسي‌ها و مجالسي که محرم و نامحرم مختلط هستند چه صورت دارد؟ و اجازه دادن والدين فرزندانشان را جهت شرکت در اين گونه محافل چگونه است؟

پاسخ آيات عظام:

• بهجت: با فرض اشتمال بر حرام يا مفسده بايد اجتناب و يا ارتکاب گناه است جايز نيست.

• سيستاني: اگر به نحوي است که موجب مفسده و يا ارتکاب گناه است جايز است.

• فاضل لنکراني: جايز نيست و بايد آن ها را منع نمود.

• تبريز: چنان چه اختلاط مرد و زن نامحرم همراه ارتکاب محرّمي باشد يا سبب تحريک شهوت بر  حرام گردد جايز نيست و بايد والدين فرزندانشان را منع تا در اين گونه اختلاط ها شرکت کنند.

• مکارم شيرازي: در فرض مساله که مجلس گناه درآمده و مجلس سالم اسلامي نيست، شرکت در آن حرام است.

سؤال: دعوت از گروه‌هاي مطرب و ارکستر در مجالس عروسي که غالباً اين مجالس را به مجالس لهو و لعب تبديل می‌کنند و شرکت در اين محافل چه صورت دارد؟ کسب افراد از اين راه آيا حلال است يا حرام؟ لازم به ذکر  است که برخي از اين گروه‌ها با مجوز وزارت ارشاد فعاليت دارند.

پاسخ آيات عظام:

• خامنه‌ای: هر نوع خوانندگي و نوازندگي که انسان را از خداوند متعال و معنويات و فضايل اخلاقي دور نموده و به سمت گناه و بي بند و باري و بيهودگي سوق می‌ دهد لهوي بوده و حرام می‌باشد و همچنين شرکت در اين مجالس و کسب درآمد از طريق آن.

• بهجت: شرکت در اين محافل جايز نيست و کسب آن ها حرام است.

• تبريزي: شرکت در اين محافل جايز نيست و کسب آنان حرام است و مجوز وزارت ارشاد از نظر شرعي اعتباري ندارد.

• صافي گلپايگاني: دعوت از آن ها حرام و اجرت عمل آن ها نيز حرام است و شرکت در جلسات آن‌ها نيز جايز نيست و مجوز وزارت ارشاد نمي تواند حرام را حلال کند.

• فاضل لنکراني: حرام است.

• مکارم شيرازي: جايز نيست.

• سيستاني: اگر لحن اهل لهو و لعب باشد، يا موزيک مناسب مجالس لهو و لعب باشد حرام است و کاسبي از اين راه نيز حرام است.

حکم نماز خواندن در مجلس گناه

همچنانکه شرکت در مجلس گناه و بودن در آن، معصيت است، نماز خواندن در آنجا را نيز مورد اشکال مي‌دانند:

• آيه الله مکارم شيرازي: نماز خواندن در محلي که مجلس گناه است، مثلا در آن جا شراب می‌نوشند، قمار می‌زنند، غيبت می‌کنند، اشکال دارد.

• آيه الله فاضل لنکراني: نماز خواندن در مجلسي که گناه است، مثلاً در آن جا شراب می‌نوشند، قمار می‌کنند، غيبت می‌کنند يا تار و مانند آن می‌زنند، خلاف احتياط است.

• آيه الله شبيري زنجاني: ماندن در مجالس لهو و لعب که در آن آوازه خواني مي کنند يا تار و مانند آن استعمال مي کنند، حرام و نماز خواندن در آن جا بنا بر احتياط واجب باطل است.

پاسخ آيه الله موسوي گلپايگاني به يک سؤال:

سؤال: شخصي مشغول نماز است، در بين نماز، ديگران مشغول غيبت مؤمن می‌شوند و يا شروع به موسيقي می‌نمايند، تکليف شخص نمازگزار چيست؟ و اگر کسي در مجلس معصيت مثل همين دو مورد نماز بخواند نمازش چه صورت دارد؟

جواب: اگر بعد از شروع در نماز، مجلس لهو و يا شراب يا قمار و غيبت تشکيل شود، نماز را تمام کند و صحيح است. لکن اگر قبل از شروع چنين مجلسي فراهم شود، از آن جا خارج گردد و نماز را در غير آن محل به جا آورد.

مطلب چهارم: رعايت آداب اسلامي در مجالس جشن و سرور

ما مسلمانان به ويژه مذهب اهل بيت _{علیهم‌السلام} همانگونه که موظّف هستيم در ايام حزن پيشوايان ديني محزون و در ايام سرور آنان مسرور و خوشحال باشيم، وظيفه داريم در مجالس حزن و غم و مجالس سرور و شادي خود، آداي اسلامي را نيز به طور دقيق رعايت کنيم و از ارتکاب اعمال حرام يا مکروه خودداري نماييم.

در اين جا مطالبي درباره مجالس جشن و سرور پيشوايان معصوم از زبان فقها و مراجع تقليد که در پاسخ به چند سؤال بيان فرموده اند نقل می‌شود.

موسيقي در مجالس جشن ميلاد معصومين علیهم‌السلام

سؤال: اخيراً در ميلاد ائمه معصومين _{علیهم‌السلام} به عنوان جشن ائمه يا مناسبت هاي ديگر تحت عنوان اجراي موسيقي سنتي، کنسرت‌هاي موسيقي برپا می‌کنند، يا سرودهايي همراه با آهنگ به صورت طرب‌آور با خوانندگی‌هاي سبک اجرا می‌کنند، آيا رواج اين حرکت‌ها از سوی هر گروه و نهاد در فرهنگسراها يا مساجد و حسينيه‌ها چه صورت دارد؟ و آيا اساساً با توجه با سيره ائمه معصومين _{علیهم‌السلام} می‌توان به نام اهل بيت _{علیهم‌السلام} به چنين اقدامي دست زد؟

پاسخ آيات عظام:

• خامنه‌ای: هرگونه خوانندگي و نوازندگي که متناسب با مجالس عيش و نوش و خوش گذراني باشد جايز نيست و از هر کاري که با شئونات مساجد و حسينيه‌ها سازگار نباشد بايد اجتناب گردد.
• فاضل لنکراني: به طور کلي هر امري که هتک و بي احترامي به ائمه اطهار تلقي شود جايز نيست و ظاهرا مجموع اين اعمال، عرفاً هتک محسوب می‌شود.
• بهجت: برپايي و شرکت در اين مجالس حرام است.
• صافي گلپايگاني: تمام اعمال مذکوره در سؤال، حرام و ترک آن‌ها واجب است چه در مسجد باشد يا غير آن.
• تبريزي: اجراي موسيقي در مجالس معصومين _{علیهم‌السلام} مطلقاً جايز نيست و نواختن موسيقي لهوي و گوش دادن به آن هر چند در غير مجالس معصومين _{علیهم‌السلام} باشد حرام است و بين انواع موسيقي لهوي فرقي در حرمت نيست.
• مکارم شيرازي: کليه صداها و آهنگ‌هايي که مناسب مجالس لهو و فساد است حرام است.
• سيستاني: اگر لحن و آواز، از الحان اهل لهو و لعب باشد، به احتياط واجب حرام است و اگر موزيک مناسب مجالس لهو و لعب باشد حرام است، در غير اين دو نيز مناسب نيست و به خصوص اجراي آن در مساجد اگر هتک باشد حرام است.

• علوي گرگاني: استماع موسيقي که مناسب با مجالس لهو باشد، حرام است و لو در مدح ائمه _{علیهم‌السلام} خوانده شود.

  اجراي سرود و موسيقي در محافل ديني

  سؤال: اجراي سرود همراه با موسيقي، با نوار يا به صورت زنده در مجالس و محافل ديني چگونه است؟

پاسخ آيات عظام:

• تبريزي: نواختن موسيقي لهوي و گوش دادن به آن حرام است چه با سرود همراه باشد يا بدون آن باشد، چه گوش دادن به آن از روي نوار باشد يا به صورت مستقيم و انجام اين کار در مسجد به جهت اين که بي احترامي به مسجد است، حرمت آن شديدتر می‌شود.

• بهجت: جايز نيست.

• فاضل لنکراني: چون معمولا موجب هتک و وهن مسجد است جايز نيست.

• مکارم شيرازي: جايز نيست.

• صافي گلپايگاني: حرام است.

• سيستاني: اگر موسيقي لهوي يا صداي ترانه و مانند آن باشد، در همه جا حرام است و اگر از اين قبيل نباشد هم مناسب شأن مسجد نيست و بايد اجتناب شود.

منبع: پایگاه آقای محمدعلی حسن‌زاده