انتشار متن وصیِت‌نامه نسبتاً جامع حضرت علی علیه‌السلام پس از ضربت خوردن

همراه با ترجمه

توجه داشته باشید که این متن، برای نخستین بار به این جامعیت تنظیم و ترجمه و منتشر شده لذا خواهشمندیم از متن منتشر شده که در روزهای آینده همراه با فایل صوتی و سند عبارات بازنشر خواهد شد استقبال نموده و با عنوان: "جامع‌ترین نسخه وصیّت‌نامه حضرت علی علیه السلام با ترجمه" در فضای مجازی منتشر نمایید.

الْفُجَيْعِ الْعُقَيْلِيِّ قَالَ:‏ حَدَّثَنِي الْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیهما السلام قَالَ‏:

فجيع عقيلى، از قول امام حسن عليه السّلام نقل می‌کند که آن حضرت ایشان فرمودند:

لَمَّا حَضَرَت‏أَبِيَ الْوَفَاةُ أَقْبَلَ يُوصِي فَقَال‏:

پس از آنکه پدرم در نماز صبح روز نوزدهم ماه مبارک رمضان سال چهل هجری شمسی توسّط إبن ملجم لعین با شمشیر زهر آلود، ضربت خوردند و هنگامه شهادتشان فرا رسید آن حضرت شروع به وصيّت کردن نموده و فرمودند:

هَذَا مَا أَوْصَى بِهِ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ _{(علیهما السلام)} أَخُو مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ ابْنُ عَمِّهِ وَ صَاحِبُهُ.

اين‌ها مطالبى است كه علىّ بن ابى طالب برادر حضرت محمّد، رسول خدا و پسر عمو و وصى و همدم و همراه او بدان وصيّت و سفارش نموده است.

أَوَّلُ وَصِيَّتِي أَنِّي أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُهُ وَ خِيَرَتُهُ اخْتَارَهُ بِعِلْمِهِ وَ ارْتَضَاهُ بِخِيَرَتِهِ أَرْسَلَهُ‏ بِالْهُدى‏ وَ دِينِ الْحَقِّ، لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ‏. [صلّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم]

آغاز وصيّتم اين است كه گواهى می‌دهم معبودى جز اللَّه نيست، و اینکه، حضرت محمّد [صلّی الله علیه و آله] فرستاده خدا و برگزيده اوست، خداوند او را با علم خود، اختيار كرد، و او را براى اختيار و انتخاب خود برگزيد. خداوند او را برای هدايت و دين حق فرستاده تا بر همه اديان، غالب گرداند اگر چه مشركين را خوش نيايد.

ثُمَ‏ إِنَّ صَلاتِي وَ نُسُكِي وَ مَحْيايَ وَ مَماتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ، لا شَرِيكَ لَهُ وَ بِذلِكَ أُمِرْتُ‏ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمِينَ.

شهادت می‌دهم که نمازم و عبادتم؛ همچنین زندگى و مرگم از آن خداى رب العالمين است و اینکه او، شريكى ندارد و به اين مطلب دستور داده شده‏ام و من از تسلیم‏ شدگانم.

وَ أَنَّ اللَّهَ بَاعِثُ‏ مَنْ فِي الْقُبُورِ وَ سَائِلُ النَّاسِ عَنْ أَعْمَالِهِمْ عَالِمٌ بِمَا فِي الصُّدُورِ.

همچنین گواهى می‌‏دهم به اینکه خداوند، مردگان را از قبرها بر می‌انگيزاند، و اوست که از مردم در مورد اعمالشان بازخواست می‌‏كند، و بدان چه در سينه‏‌ها نهانست آگاهست.

ثُمَّ إِنِّي أُوصِيكَ يَا حَسَنُ _{[علیه السلام]} وَ كَفَى بِكَ وَصِياً بِمَا وَصَّانِي بِهِ رَسُولُ اللَّهِ [صلی الله علیه و آله فَإِذَا كَانَ ذَلِكَ يَا بُنَیَّ فَالْزَمْ بَيْتَكَ وَ ابْكِ عَلَى خَطِيئَتِكَ وَ لَا تَكُنِ الدُّنْيَا أَكْبَرَ هَمِّكَ.

و امّا وصيّت می‌كنم و تو را اى حسن و كفايت می‌كند تو را وصيتى كه وصيت فرموده به آن رسول اللَّه صلى اللَّه عليه و آله، پس هر گاه كه چنين است اى پسر نازنینم! در خانه‌ات بنشین و بر خطایت گریه کن، و بیشتر همّتت را صرفِ دنیایت مکن.

وَ أُوصِيكَ‏ يَا بُنَيَّ بِالصَّلَاةِ عِنْدَ وَقْتِهَا وَ الزَّكَاةِ فِي أَهْلِهَا عِنْدَ مَحَلِّهَا وَ الصَّمْتِ عِنْدَ الشُّبْهَةِ.

و وصيت می‌كنم تو را اى پسر به اداء نماز در اوّل وقتش، و به دادن زكاة موقعی که واجب می‌شود به اهلش، همچنین تو را وصیّت می‌کنم که در هنگام وقوع شهبه و اشتباه، سکوت و خاموشى گزینی.

وَ الِاقْتِصَادِ وَ الْعَدْلِ فِي الرِّضَا وَ الْغَضَبِ وَ حُسْنِ الْجِوَارِ وَ إِكْرَامِ الضَّيْفِ وَ رَحْمَةِ الْمَجْهُودِ وَ أَصْحَابِ الْبَلَاءِ وَ صِلَةِ الرَّحِمِ وَ حُبِّ الْمَسَاكِينِ وَ مُجَالَسَتِهِمْ وَ التَّوَاضُعِ فَإِنَّهُ مِنْ أَفْضَلِ الْعِبَادَةِ وَ قَصْرِ الْأَمَلِ وَ ذِكْرِ الْمَوْتِ وَ الزُّهْدِ فِي‏ الدُّنْيَا فَإِنَّكَ رَهَنُ مَوْتٍ وَ عَرَضُ بَلَاءٍ وَ طَرِيحُ سُقْمٍ.

و وصیّت می‌کنم تو را به ميانه‌روى کردن و رفتار عادلانه چه در موقع رضا و خشنودی و چه در مواقع غضب و ناراحتی، و نيكو رفتار نمودن با همسايه و نزدیکان، و گرامی داشتن مهمان، و رحم کردن بر بی‏نوايان و اصحاب بلاء، و رعايت صله رحم و دوست داشتن مساكين و مجالست با ايشان، و اینکه با ايشان، تواضع و فروتنى كنی كه آن از با فضیلت‌ترین عباداتست، و باز تو را وصیّت می‌کنم در كوتاه و خلاصه نمودن أمل و آرزو، و یادآوری مرگ، و زهد در دنيا، زیرا که تو در گِرُو مرگ و در معرض بلاء و در شُرُف بيمارى هستی.

أُوصِيكَ بِخَشْيَةِ اللَّهِ فِي سِرِّ أَمْرِكَ وَ عَلَانِيَتِكَ وَ أَنْهَاكَ عَنِ التَّسَرُّعِ بِالْقَوْلِ وَ الْفِعْلِ وَ إِذَا عَرَضَ شَيْ‏ءٌ مِنْ أَمْرِ الْآخِرَةِ فَابْدَأْ بِهِ وَ إِذَا عَرَضَ شَيْ‏ءٌ مِنْ أَمْرِ الدُّنْيَا فَتَأَنَّهُ حَتَّى تُصِيبَ رُشْدَكَ فِيهِ‏.

همچنین تو را وصیّت می‌کنم به خوف از خداى متعال و اینکه در هر حالی که هستی چه در خلوت و چه در حضور دیگران، خدا را نظر بگیری. و تو را از شتاب‌زدگی در قول و فعل نهى می‌كنم، و هر گاه كه عارض شود چيزى از امر آخرت، بلافاصله به آن اقدام كن ولی هر گاه چيزى از امر دنيا به تو عرضه شد با تأنى و آهستگى در آن قدم گذار تا به خوبی در آن، بینا گردى.

وَ إِيَّاكَ وَ مَوَاطِنَ التُّهَمَةِ وَ الْمَجْلِسَ الْمَظْنُونَ بِهِ السُّوءُ فَإِنَّ قَرِينَ السَّوْءِ يَغُرُّ جَلِيسَهُ وَ كُنْ لِلَّهِ يَا بُنَيَّ عَامِلًا وَ عَنِ الْخَنَا، زَجُوراً وَ بِالْمَعْرُوفِ آمِراً وَ عَنِ الْمُنْكَرِ نَاهِياً.

و باید كه از مواضع تهمت و از مجالسی که به گمان می‌رود مجلس خوبی نباشد حذر کنی و دوری نمایی، زیرا كه همنشین بد، جليس و مُصاحب‏ خود را می‌فریبد، و باید که اى پسر عزیزم فقط براى خدا عمل کنی، و از بدگویی و بد دهانی، بیزار باش، و امر به معروف نمای و نهى از منكر كن.

وَ آخِ الْإِخْوَانَ فِي اللَّهِ وَ أَحِبَّ الصَّالِحَ لِصَلَاحِهِ وَ دَارِ الْفَاسِقَ عَنْ دِينِكَ وَ أَبْغِضْهُ بِقَلْبِكَ وَ زَايِلْهُ بِأَعْمَالِكَ لِئَلَّا تَكُونَ مِثْلَهُ وَ إِيَّاكَ وَ الْجُلُوسَ فِي الطُّرُقَاتِ وَ دَعِ الْمُمَارَاةَ وَ مُجَارَاةَ مَنْ لَا عَقْلَ لَهُ وَ لَا عِلْمَ وَ اقْتَصِدْ يَا بُنَيَّ فِي مَعِيشَتِكَ وَ اقْتَصِدْ فِي عِبَادَتِكَ وَ عَلَيْكَ فِيهَا بِالْأَمْرِ الدَّائِمِ الَّذِي تُطِيقُهُ.

و با برادران دينى در راه خدا برادرى كن، و نیكوكار را به خاطر نيكوكاريش دوست بدار، و با فاسق به جهت حفظ دينت مدارا کن و دشمنی او را در دل مخفی دار. و در اعمالت از او فاصله گير تا مثل او نشوى. از نشستن در سر كوى و برزن بپرهيز، و بحث و جدل را با كسى كه عقل و دانشى ندارد رها ساز. پسر جانم در زندگانى و نيز در عبادت خود راه اعتدال و ميانه‌روى را پيش گير، و در عبادت به كارى كه مداوم و مورد توان توست بپرداز.

وَ الْزَمِ الصَّمْتَ تَسْلَمْ وَ قَدِّمْ لِنَفْسِكَ تَغْنَمْ وَ تَعَلَّمِ الْخَيْرَ تَعْلَمْ وَ كُنْ ذَاكِراً لِلَّهِ عَلَى كُلِّ حَالٍ وَ ارْحَمْ مِنْ أَهْلِكَ الصَّغِيرَ وَ وَقِّرْ مِنْهُمُ الْكَبِيرَ.

و پيوسته خاموش باش تا سالم بمانى، و در این دنیا تا می‌توانی از كردار نيك براى آخرتت پيش فرست تا غنيمت برى، و نيكى را يادگير تا آگاهى يابى، و در هر حال، ياد خدا باش، با خردسالان از اهل و خانواده‏ات، مهربان باش، و بزرگسالانشان را احترام گذار.

وَ لَا تَأْكُلَنَّ طَعَاماً حَتَّى تَتَصَدَّقَ مِنْهُ قَبْلَ أَكْلِهِ وَ عَلَيْكَ بِالصَّوْمِ فَإِنَّهُ زَكَاةُ الْبَدَنِ وَ جُنَّةٌ لِأَهْلِهِ.

و پیش از خوردن هر طعامى مقداری از آن را صدقه ده. و بر تو باد روزه گرفتن كه آن، زكات بدن و سپری برای امان از آتش دوزخ است.

وَ جَاهِدْ نَفْسَكَ وَ احْذَرْ جَلِيسَكَ وَ اجْتَنِبْ عَدُوَّكَ وَ عَلَيْكَ بِمَجَالِسِ الذِّكْرِ وَ أَكْثِرْ مِنَ الدُّعَاءِ.

پیوسته با نفست جهاد كن، و خودت را از ضررهایی که ممکن است از طریق مجالست با هم نشینان به تو برسد حفظ کن و از کسانی که با تو دشمنند دورى کن، و بر تو باد به مجالسى كه در آن‌ها ياد خدا مى‏شود، و فراوان کن دعا نمودنت را.

فَإِنِّي لَمْ آلُكَ يَا بُنَيَّ نُصْحاً وَ هذا فِراقُ بَيْنِي وَ بَيْنِكَ‏ وَ أُوصِيكَ بِأَخِيكَ مُحَمَّدٍ خَيْراً فَإِنَّهُ شَقِيقُكَ‏ وَ ابْنُ أَبِيكَ وَ قَدْ تَعْلَمُ حُبِّي لَهُ وَ أَمَّا أَخُوكَ الْحُسَيْنُ فَهُوَ ابْنُ أُمِّكَ وَ لَا أَزِيدُكَ الْوِصَايَةَ بِذَلِكَ‏ وَ اللَّهُ الْخَلِيفَةُ عَلَيْكُمْ وَ إِيَّاهُ أَسْأَلُ أَنْ يُصْلِحَكُمْ وَ أَنْ يَكُفَّ الطُّغَاةَ الْبُغَاةَ عَنْكُمْ وَ الصَّبْرَ الصَّبْرَ حَتَّى يَنْزِلَ اللَّهُ الْأَمْرَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيم‏.

پسر جانم راستى كه چيزى از خيرخواهى و نصيحت را از تو فروگذار ننمودم، و اينك زمان جدائى من و تو فرا رسيده است. تو را به برادرت محمّد بن حنفيّه سفارش به خير می‌كنم كه او برادر و فرزند پدر تو است، و از ميزان محبّت من نسبت به او، باخبرى.و امّا برادرت حسين كه او فرزند مادر توست و نيازى به سفارش ندارد، و بيش از اين در اين باره سفارش نمی‌‏كنم، خداوند كفيل من بر شماست، و از اومی‌‏خواهم كه شما را به صلاح آورد، و شرّ جفاكاران سركش را از شما باز دارد، و صبر را پيشه سازيد تا خداوند خودش زمام امر را به دست گيرد و حكومت را به دست اهلش بسپارد. و هيچ حركت و نيروئى نيست جز به خداى بزرگ.

ثُمَّ دَعَا عَلِيٌ‏ حَسَناً وَ حُسَيْناً مَعاً _{علیهما السلام} وَ فَقَال‏: أُوصِيكُمَا بِتَقْوَى اللَّهِ تعالی وَ أَلَّا تَبْغِيَا الدُّنْيَا وَ إِنْ بَغَتْكُمَا وَ لَا تَأْسَفَا عَلَى شَيْ‏ءٍ مِنْهَا زُوِيَ عَنْكُمَا وَ قُولَا بِالْحَقِّ وَ اعْمَلَا لِلْأَجْر وَ ارْحَمَا الْيَتِيمَ‏ وَ أَعِينَا الضَّائِعَ َ وَ اصْنَعَا لِلْأُخْرَى وَ كُونَا لِلظَّالِمِ‏ خَصْماً وَ لِلْمَظْلُومِ عوناً و اعْمَلَا بِمَا فِي الْكِتَابِ وَ لَا تَأْخُذْكُمَا فِي اللَّهِ لَوْمَة ُلَائِم‏.

سپس حضرت علی علیه السلام، امام حسن و امام حسین علیهما السلام را با یکدیگر فرا خواندند و فرمودند:

شما را به رعایت تقوى و ترس از خدا سفارش می‌كنم، و اينكه دنيا را نخواهيد هر چند دنیا شما را طلب کند یعنی به نعمت‌های دنيا دل نبنديد هر چند در دسترستان قرار گیرد و بر چيزى از دنيا كه از شما گرفته شده و از دسترستان خارج شده تأسف نخورید و سخن راست و درست بگوييد، و نه برای دنیا بلکه براى پاداش در آخرت كار كنيد، با یتیمان، مهربان و دلسوز باشید. به انسان‌های گم شده کمک کنید همچنین ستمگر را دشمن و ستمديده را يار و مدد كار باشيد.

ثمَّ نَظَرَ علیه السلام إِلَى مُحَمَّدِ ابْنِ الْحَنَفِيَّة ٍ فَقَالَ هَلْ حَفِظْتَ مَا أَوْصَيْتُ بِهِ أَخَوَيْكَ قَالَ نَعَم‏. قال فَإِنِّي أُوصِيكَ بِمِثْلِهِ وَ أُوصِيكَ بِتَوْقِيرِ أَخَوَيْكَ لِعَظِيمِ حَقِّهِمَا عَلَيْكَ فَلَا تُوثِقْ أَمْراً دُونَهُمَا.

سپس حضرت به پسر دیگرشان محمد بن حنفیّه، توجه کردند و فرمودند: ای محمّد، آیا آنچه را به دو برادرت وصیّت نمودم به خاطر سپردی؟ او گفت: بله؛ سپس حضرت فرمودند: وصیّت می‌کنم تو را به مثل آنچه برادرانت را وصیّت نمودم توصیه می‌کنم همچنین تو را وصیّت می‌کنم به بزرگ داشتن دو برادرت حسن و حسین علیهما السلام، به خاطر بزرگی حقّ آن دو بر تو، و بر چیزی جز آن دو، تکیّه و اعتماد نکن.

ثُمَّ أقبل علیهما و قال: أُوصِيكُمَا بِهِ فَإِنَّهُ شَقِيقُكُمَا وَ ابْنُ أَبِيكُمَا وَ قَدْ عَلِمْتُمَا أَنَّ أَبَاكُمَا كَانَ يُحِبُّهُ فأحِبّائُه. ثُمَّ أقبل الحسن علیه السلام و قالَ: وَ أَمَّا أَخُوكَ الْحُسَيْنُ‏ فَهُوَ ابْنُ‏ أُمِّكَ‏ وَ لَا أَزِيدُ الْوَصَاةَ بِذَلِكَ‏ وَ اللَّهُ الْخَلِيفَةُ عَلَيْكُمْ وَ إِيَّاهُ أَسْأَلُ أَنْ يُصْلِحَكُمْ وَ أَنْ يَكُفَّ الطُّغَاةَ الْبُغَاةَ عَنْكُمْ وَ الصَّبْرَ الصَّبْرَ حَتَّى يَتَوَلَّى اللَّهُ الْأَمْرَ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ‏ الْعَلِيِّ الْعَظِيم‏.

سپس دوباره رو به حسنين علیهما السلام نموده و فرمودند: همچنین شما را وصيت مي‌كنم به وى كه او برادر و پسر پدر شماست؛ و شما می‌دانيد كه پدر شما او را دوست می‌دارد پس شما هم دوستش بدارید.

و این بار رو به امام حسن علیه السلام کرده و فرمودند: و اما راجع به برادرت حسین علیه السلام؛ او برادرت و پسر مادر توست پس نيازى به سفارش ندارد لذا بیش از این تو را به او وصیّت نمی‌کنم و خدای متعال، کفیل من بر شماست و از او می‌خواهم كه شما را به صلاح آورد، و شرّ جفاكاران سركش را از شما باز دارد، صبر را پيشه خود سازيد صبر، تا خداوند خودش زمام امر را بدست گيرد و حكومت را به دست اهلش سپارد و هيچ حركت و نيروئى نيست جز به خداى بزرگ.

ثُمَّ إِنِّي أُوصِيكَ يَا حَسَنُ وَ جَمِيعَ وُلْدِي وَ أَهْلَ بَيْتِي وَ مَنْ بَلَغَهُ كِتَابِي مِنَ الْمُؤْمِنِينَ بِتَقْوَى اللَّهِ رَبِّكُمْ فَلا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ

همانا تو را ای حسن جان و همه فرزندانم را و اهل بیتم را و هر کسی از مؤمنین که این وصیّت‌نامه به او می‌رسد، وصیّت می‌کنم به رعایت تقوای الهی. و اینکه نمیرید مگر آنکه مسلمان باشید.

وَ إِقَامِ الصَّلَاةِ لِوَقْتِهَا وَ إِيتَاءِ الزَّكَاةِ عِنْدَ مَحِلِّهَا فَإِنَّهُ لَا صَلَاةَ إِلَّا بِطَهُورٍ وَ لَا يُقْبَلُ‏ الصَّلَاةُ مِمَّنْ مَنَعَ الزَّكَاة.

همچنین شما را وصیّت می‌کنم به اقامه نماز در وقتش و پرداخت زکات در موارد مشخص شده خودش، زیرا که هیچ نمازی نیست مگر آنکه مشروط به طهارت باشد و از کسی که ممانعت در پرداخت زکات می‌کند، هیچ نمازی پذیرفته نمی‌شود.

وَ أُوصِيكَ بِعَفْوِ الذَّنْبِ وَ كَظْمِ الْغَيْظِ وَ صِلَةِ الرَّحِمِ وَ الْحِلْمِ عَنِ الْجَاهِلِ وَ التَّفَقُّهِ فِي الدِّينِ.

وصیّت می‌کنم به گذشتن از خطای دیگران و فرو خوردن خشم، و صله و سرکشی از ارحام و بردباری نمودن در مقابل رفتار جاهلین، و سعی در پیدا کردن فهم عمیق در دین.

وَ مُوَاسَاةِ الْإِخْوَانِ، وَ السَّعْيِ فِي حَوَائِجِهِمْ فِي الْعُسْرِ وَ الْيُسْر.

همچنین شما را وصیّت می‌کنم به یاری رساندن به برادران و دوستان، و اینکه در هر حالی که هستید چه در حال نداری و سختی و چه در حال توانگری و آسانی در رفع حوائج مؤمنین، کوشش کنید.

وَ التَّثَبُّتِ فِي الْأَمْرِ وَ التَّعَاهُدِ لِلْقُرْآنِ وَ حُسْنِ الْجِوَارِ وَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيِ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ اجْتِنَابِ‏ الْفَوَاحِش‏.

همچنین سعی کنید در امور زندگی، شتاب‌زده نباشید. توصیه می‌کنم شما را به مواظبت و هم عهدی با قرآن کریم. و خوش همسایه و خوش جوار بودن و امر به معروف و نهی از منکر کردن و دوری نمودن از زشتی‌ها و فواحش.

وَ قالَ علیه السلام: إِنَ‏ أَوْلَى‏ النَّاسِ‏ بِالْأَنْبِيَاءِ أَعْلَمُهُمْ بِمَا جَاءُوا بِهِ قالَ اللهُ تعالی: "إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْراهِيمَ لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ وَ هذَا النَّبِيُّ وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ اللَّهُ وَلِيُّ الْمُؤْمِنِين"

آن حضرت فرمودند: شايسته‏ترين مردم به پيامبران كسانى هستند كه به گفته‏‌هاى آن‌ها داناتر باشند، خدای متعال می‌فرماید: همانا نزديكترين مردم به حضرت ابراهيم علیه السلام، همان كسانى هستند كه او را و اين پيامبر را و كسانى كه به آيين او ايمان آورده‏اند پيروى كرده‏اند ؛ و خدا سرور مؤمنان است.

إِنَّ وَلِيَّ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِه وَ سَلّم مَنْ أَطَاعَ اللَّهَ وَ إِنْ بَعُدَتْ لُحْمَتُهُ وَ إِنَّ عَدُوَّ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلّم مَنْ عَصَى اللَّهَ وَ إِنْ قَرُبَتْ قَرَابَتُه‏.

همانا کسی به حضرت محمد صلی الله علیه و آله محبّت دارد و با ایشان دوست است که خدای متعال را اطاعت كند هر چند نَسَبَش به آن حضرت نرسد، و دشمن ایشان كسى است كه خدا را نافرمانى كند هر چند با آن حضرت، خويشاوندی نزديك داشته باشد.

"وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعاً وَ لا تَفَرَّقُوا" وَ لَا تَخْتَلِفُوا فَإِنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يَقُولُ: «صَلَاحُ ذَاتِ الْبَيْنِ أَفْضَلُ مِنْ عَامَّةِ الصَّلَاةِ وَ الصَّوْمِ وَ إِنَّ الْبِغْضَةَ حَالِقَةُ الدِّينِ وَ فَسَادُ ذَاتِ الْبَيْنِ».

همگى به ريسمان خدا چنگ زنيد و متفرّق نشويد و اختلاف نكنيد. همانا خودم از زبان مبارک حضرت رسول صلی الله علیه و آله شنیدم که می‌فرمودند: آشتی و مصالحه میان دو تن یا دو قوم، افضل است از یک سال نماز و روزه به جا آوردن و همانا کینه و دشمنی ورزیدن مایه نابودی دین و فساد قوم است.

وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ‏ انْظُرُوا ذَوِي أَرْحَامِكُمْ فَصِلُوهُمْ يُهَوِّنِ اللَّهُ عَلَيْكُمُ الْحِسَاب‏.

و لا قوة الا باللَّه، مراقب خويشانتان باشيد، با آن‌ها پيوند و محبّت كنيد تا حساب قيامت بر شما آسان گردد.

• وَ اللَّهَ اللَّهَ فِي الْأَيْتَامِ فَلَا تُغَيِّرُوا أَفْوَاهَهُمْ وَ لَا تُضَيِّعُوا مَنْ بِحَضْرَتِكُم‏ فَإنّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلّم يَقُولُ مَنْ عَالَ يَتِيماً حَتَّى يَسْتَغْنِي‏ َأَوْجَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ بِذَلِكَ الْجَنَّةَ كَمَا أَوْجَبَ لآِكِلِ مَالِ الْيَتِيمِ النَّارَ.
  خدا را خدا را راجع به ایتام در نظر گیرید، مبادا غذاى آنان در اثر بی‌‏سرپرستى تغيير نكند و غذاى پست‏‌تر نشود. و مراقب باشید که آن عده از يتيمان كه نزد شما هستند ضايع نشوند. از پيامبر صلى اللَّه عليه و آله شنيدم كه می‌فرمود: «هر كس مخارج يتيمى را بر عهده بگيرد تا او مستغنى شود خداوند در مقابل آن بهشت را بر او واجب می‌‏كند همان طور كه به خورنده مال يتيم، آتش را واجب نموده است».
• وَ اللَّهَ اللَّهَ فِي جِيرَانِكُم‏ ْ فَإِنَّه وصیّة نبیّکم صلی الله علیه و آله و مَا زَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلّم يُوصِي بِهِمْ حَتَّى ظَنَنَّا أَنَّهُ سَيُوَرِّثُهُمْ.
  خدا را خدا را درباره همسايگانتان در نظر بگيريد. كه این سفارش پيامبرتان است‏. آن حضرت چنان به رعایت حال همسایه سفارش می‌نمود که ما گمان می‌بردیم همسایه از همسایه ارث خواهد برد.
• وَ اللَّهَ اللَّهَ‏ فِي‏ الْقُرْآنِ‏، فلَا يَسْبِقُنَّكُم بِالْعَمَلِ بِهِ أحدٌ غَيْرُكُم‏.
  خدا را! خدا را! درباره قرآن در نظر آورید، مبادا دیگران در فهم و عمل به آن بر شما سبقت گيرند.
• وَ اللَّهَ اللَّهَ فِي الصَّلَاةِ، فَإِنَّهَا خَيْرُ الْعَمَلِ وَ هیَ عَمُودُ دِينِكُمْ.
  خدا را! خدا را! درباره نماز در نظر آورید، زیرا که نماز بهترین عمل و عمود دینتان اسلام است.
• وَ اللَّهَ اللَّهَ فِي الزَّكَاةِ، فَإِنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ يَقُولُ: الزَّكَاةُ قَنْطَرَةُ الْإِسْلَامِ‏ فَمَنْ‏ أَدَّاهَا جَازَ الْقَنْطَرَةَ وَ مَنْ مَنَعَهَا احْتَبَسَ دُونَهَا، وَ هِيَ تُطْفِئُ غَضَبَ الرَّب‏.
  خدا را! خدا را! درباره زکات در نظر آورید، همانا من شنیدم از رسول خدا صلی الله علیه و آله که می‌فرمود: زکات، پل اسلام است پس هر کس که آن را اداء کند از آن پل عبور نموده و وارد بر اسلام شده است و هر کس که در پرداخت زکات خودداری کند در پیش از پل، محبوس و زندانی می‌شود و وارد بر اسلام نمی‌شود. همانا زکات، غضب پروردگار را خاموش می‌سازد.
• وَ اللَّهَ اللَّهَ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ، فَإِنَّ صِيَامَهُ جُنَّةٌ حَصِینَةٌ مِنَ النَّارِ.
  خدا را! خدا را! درباره ماه مبارک رمضان در نظر آورید، که روزه آن سپری نگهدارنده است که جسم و جان شما از آتش جهنّم، محفوظ می‌دارد.
• وَ اللَّهَ اللَّهَ فِي فُقَرَاءِ المسلمین وَ الْمَسَاكِينِ، فَأشرِکوهُمْ فِي مَعايشِكُمْ.
  خدا را! خدا را! درباره فقراء و مساکین مسلمین در نظر آورید، پس آن‌ها را در معایشتان شریک کنید.
• وَ اللَّهَ اللَّهَ فِي حج بَيْتِ رَبِّكُمْ، فَلَا يَخْلُوَنّ مِنْكُمْ‏ مَا بَقِيتُمْ؛ فَإِنَّهُ إِنْ تُرِكَ‏ لَمْ‏ تُنَاظَرُوا، إنّ أَدْنى‏ مَا يَرْجِعُ بِهِ مَنْ أتاهُ أَنْ يُغْفَرَ لَهُ مَا سَلَفَ‏ مِن ذَنبِه.
  خدا را! خدا را! درباره حج خانه پروردگارتان در نظر آورید، و مواظب باشید که تا زنده هستيد از شما خالى نماند، كه اگر خانه خدا، ترك شود و خالی بماند دشمنانتان لحظه‌ای به شما مهلت نداده شما را نابود خواهند کرد. همانا کمترين چيزى كه قاصد بيت اللَّه با آن بر مى‏گردد آن است كه گناهان گذشته او آمرزيده می‌‏شود.
• وَ اللَّهَ اللَّهَ فِي الْجِهَادِ بِأَمْوَالِكُمْ وَ أَنْفُسِكُمْ وَ ألسنَتِکُم فی سبیلِ الله، فَإِنَّمَا يُجَاهِدُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ رَجُلَانِ: إِمَامُ هُدًى، وَ مُطِيعٌ لَهُ مُقْتَدٍ بِهُدَاهُ.
  خدا را! خدا را در نظر بگيريد درباره جهاد در راه او به اموال و جان‌ها و زبان‌هايتان. مراقب باشید که فقط دو گروه هستند که در راه خدا، جهاد می‌كنند: امام هدایت‌گر، و مطيع او كه به هدايت او اقتداء می‌‏كند.
• وَ اللَّهَ اللَّهَ فِي ذُرِّيَّةِ نَبِيِّكُمْ، فَلَا يُظْلَمُنَّ بِحَضْرَتِكُمْ وَ بَيْنَ‏ ظَهْرَانِیِّكُمْ‏ وَ أَنْتُمْ تَقْدِرُونَ عَلَى الدَّفْعِ عَنْهُمْ.
  خدا را خدا را در نظر بگيريد درباره فرزندان پيامبرتان‏. مراقب باشید و از خدا بترسید از اینکه در بين شما مورد ظلم قرار گيرند در حالى شما كه قدرت بر دفاع از آنان داشته باشيد.
• وَ اللَّهَ اللَّهَ فِي أَصْحَابِ نَبِيِّكُمُ الَّذِينَ لَمْ يُحْدِثُوا بعدهُ حَدَثاً وَ لَمْ يُؤْوُوا مُحْدِثاً، فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ و سلّم أَوْصَى بِهِمْ وَ لَعَنَ الْمُحْدِثَ مِنْهُمْ وَ مِنْ غَيْرِهِمْ وَ الْمُؤْوِيَ لِلْمُحْدِث‏.
  خدا را! خدا را! درباره اصحاب پيامبرتان، آن‌ها كه بدعتى نگذاردند و بدعت‌گذارى را پناه ندادند، همانا پيغمبر صلی الله علیه و آله درباره اصحابش سفارش كرد و بدعت‌گذار را چه از اصحابش، چه از ديگران لعنت نمود و همچنين هر کسی كه بدعت‌گذاران را پناه دهند.
• و اللَّهَ اللَّهَ فِي النِّسَاءِکم، وَ فِيمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ؛ فَإِنَّ آخِرَ مَا تَكَلَّمَ بِهِ نَبِيُّكُمْ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ أَنْ‏ قَالَ: "أُوصِيكُمْ بِالضَّعِيفَيْنِ: النِّسَاءِ، وَ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ."
  خدا را! خدا را! درباره زنان و هر کسی که مثل فرزند، تحت سلطه و مدیریّت شماست كه آخرين سخن پيغمبر شما اين بود: شما را درباره دو گروه ناتوان، توصيه می‌‏كنم: زنان و آنانی که تحت سلطه شمایند.

الصَّلَاةَ الصَّلَاةَ الصَّلَاةَ لَا تَخَافُوا فِي اللَّهِ لَوْمَةَ لَائِمٍ يَكْفِكُمُ اللَّهُ مَنْ آذَاكُمْ وَ بَغَى عَلَيْكُمْ‏.

نماز، نماز، نماز، در راه خدا از ملامت هيچ كس نهراسيد، زیرا خدای متعال هر كس که شما را بیازارد يا به تجاوز و ستم نمودن با شما برخيزد سرکوب خواهد کرد.

قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً كَمَا أَمَرَكُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَا تَتْرُكُوا الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ فَيُوَلِّيَ اللَّهُ أَمْرَكُمْ شِرَارَكُمْ ثُمَّ تَدْعُونَ فَلَا يُسْتَجَابُ لَكُمْ عَلَيْهِمْ.

با مردم طبق دستور خدا با زبان خوش، سخن گوئيد، امر بمعروف و نهى از منكر را ترك نكنيد كه بدترين افرادتان بر شما مسلّط خواهند شد، در آن وقت هر چه دعا كنيد كه از شرشان نجات يابيد مستجاب نشود.

وَ عَلَيْكُمْ يَا بَنِيَّ بِالتَّوَاصُلِ وَ التَّبَاذُلِ وَ التَّبَارِّ وَ إِيَّاكُمْ وَ التَّقَاطُعَ وَ التَّدَابُرَ وَ التَّفَرُّق‏. "وَ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى‏ وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقابِ"‏

بر شما باد ای پسر عزیزم به پيوند با يكديگر، بذل و بخشش و پيش‌دستى در احسان و محبّت با یکدیگر. و بر حذر باشید از جدائى، پشت به هم كردن و اختلاف؛ در كارهاى خير و تقوا همكارى كنيد، و هرگز یکدیگر را در گناه و تجاوز، یاری نكنيد، از خدا بترسيد كه عقوبتش دشوار است.

قالَ علیٌ علیه السلام: لِيَتَأَسَّ صَغِيرُكُمْ‏ بِكَبِيرِكُمْ‏ وَ لْيَرْأَفْ كَبِيرُكُمْ بِصَغِيرِكُمْ وَ لَا تَكُونُوا كَجُفَاةِ الْجَاهِلِيَّةِ لَا فِي الدِّينِ يَتَفَقَّهُونَ وَ لَا عَنِ اللَّهِ يَعْقِلُونَ كَقَيْضِ بَيْضٍ فِي أَدَاحٍ يَكُونُ كَسْرُهَا وِزْراً وَ يُخْرِجُ حِضَانُهَا شَرّاً.

امیر مؤمنان علی علیه السلام فرمودند: كوچكتران شما بايد به بزرگتران اقتدا كنند، و بزرگترهاى شما بايد به كوچكترها مهربان باشند. همچون ستمكاران دوره جاهليّت نباشيد كه نه دنبال فهم دين بودند، و نه براى شناخت خداوند، تعقّل مى‏كردند، مَثَل مردم جاهليت چون تخمى است كه در محل تخم گذارى شتر مرغان پيدا شود، شكستنش گناه است، و وانهادنش از آن جهت که ممکن است تخم مار سياه باشد و باعث بيرون آمدن جوجه زيان‌رسان، شر باشد.

أَلَا وَيْحَ‏ لِلْفِرَاخِ‏ فِرَاخِ‏ آلِ‏ مُحَمَّدٍ مِنْ‏ خَلِيفَةٍ يُسْتَخْلَفُ [جَبَّارٍ] عِتْرِيفٍ مُتْرَفٍ يَقْتُلُ خَلَفِي وَ خَلَفَ الْخَلَفِ بَعْدِي.

ای وای بر ضعفاء و فرزندان آل محمّد صلی الله علیه و آله از شرّ خليفه‏‌اى كه به خلافت می‌‏رسد. که او جبّار و پلید و بدکار و خوش گذران است. او جانشين مرا و جانشين جانشين بعد از مرا می‌‏كشد.

أَمَا وَ اللَّهِ لَقَدْ عُلِّمْتُ تَبْلِيغَ الرِّسَالاتِ وَ تَنْجِيزَ الْعِدَاتِ وَ تَمَامَ الْكَلِمَاتِ وَ فُتِّحَتْ لِيَ الْأَسْبَابُ وَ عُلِّمْتُ الْأَنْسَابَ‏ وَ أُجْرِيَ لِيَ السَّحَابُ وَ نَظَرْتُ فِي الْمَلَكُوتِ فَلَمْ يَعْزُبْ عَنِّي شَيْ‏ءٌ فَاتَ وَ لَمْ يَفُتْنِي مَا سَبَقَنِي وَ لَمْ يَشْرَكْنِي أَحَدٌ فِيمَا أَشْهَدَنِي رَبِّي‏ يَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهادُ.

بدانيد و شاهد باشید به خدا قسم‏ كه رساندن رسالت‏‌ها و انجام وعده‏‌ها و كامل بودن كلمات را دانسته و اسباب برايم گشوده شد و انساب را دانستم و ابر برايم جارى گشت و در ملكوت نظر كردم و چيزى بر من پوشيده نماند كه از نظرم مخفى بماند و آنچه پيش از من بوده از نظرم مخفى نماند، و هيچ كس در آنچه پروردگارم در روزى كه شاهدان بپا می‌‏خيزند درباره آن از من گواهى گرفته شريك من نيست.

وَ بِي يُتِمُّ اللَّهُ مَوْعِدَهُ وَ يُكْمِلُ كَلِمَاتِهِ وَ أَنَا النِّعْمَةُ الَّتِي أَنْعَمَهَا اللَّهُ عَلَى خَلْقِهِ وَ أَنَا الْإِسْلَامُ الَّذِي ارْتَضَاهُ لِنَفْسِهِ كُلُّ ذَلِكَ مَنٌّ مَنَّ اللَّهُ بِهِ عَلَيَّ وَ أَذَلَّ بِهِ مَنْكِبِي.

خداوند به وسيله من وعده خود را تمام می‌‏كند و كلماتش را به كمال می‌رساند. من نعمتى هستم كه خداوند تعالى بر خلقش ارزانى داشته، و من همان اسلامى هستم كه براى خود پسنديده است. همه اينها منّتى است كه خداوند بر من نهاده و شانه‏‌ام را با آن خم كرده است.

وَ كَانَ فِي آخِرِ وَصِيَّتِهِ: يَا بَنِيَّ، عَاشِرُوا النَّاسَ عِشْرَةً إِنْ غِبْتُمْ حَنُّوا إِلَيْكُمْ، وَ إِنْ فُقِدْتُمْ بَكَوْا عَلَيْكُمْ.

حضرت در آخر وصیّتشان فرمودند: ای فرزند عزیزم! جوری با مردم زندگی کن که هرگاه در میانشان نبودی و غائب گشتی مشتاق دیدارت گردند و هرگاه تو را از دست دادند در فقدانت گریه کنند.

يَا بَنِيَّ، إِنَ‏ الْقُلُوبَ‏ جُنُودٌ مُجَنَّدَةٌ، تَتَلَاحَظُ بِالْمَوَدَّةِ، وَ تَتَنَاجَى بِهَا، وَ كَذَلِكَ هِيَ فِي الْبُغْضِ، فَإِذَا أَحْبَبْتُمُ الرَّجُلَ مِنْ غَيْرِ خَيْرٍ سَبَقَ مِنْهُ إِلَيْكُمْ فَارْجُوهُ، وَ إِذَا أَبْغَضْتُمُ الرَّجُلَ مِنْ غَيْرِ سُوءٍ سَبَقَ مِنْهُ إِلَيْكُمْ فَاحْذَرُوهُ.[1]

اى پسرانم راستى كه دل‌ها چون لشكرهاى آماده‌‏اند که به دوستى به هم چشم دارند و بدان با هم راز گويند، و در دشمنى هم، چنين باشند، چون مردى را بى ‏اينكه از او نيكى ببینید دوست داريد بدو اميد بنديد، و چون مردى بى اينكه از او بدى ببینید دشمن داريد از او حذر كنيد.

ثُمَّ قَالَ يَا بَنِي عَبْدِ الْمُطَّلِبِ لَا أُلْفِيَنَّكُمْ‏ تَخُوضُونَ‏ دِمَاءَ الْمُسْلِمِينَ‏ خَوْضاً تَقُولُونَ قُتِلَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ قُتِلَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ‏ أَلَا لَا تَقْتُلُنَّ بِي إِلَّا قَاتِلِي انْظُرُوا إِذَا أَنَا مِتُّ مِنْ ضَرْبَتِهِ هَذِهِ فَاضْرِبُوهُ ضَرْبَةً بِضَرْبَةٍ وَ لَا تُمَثِّلُوا بِالرَّجُلِ فَإِنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله يَقُولُ: إِيَّاكُمْ وَ الْمُثْلَةَ وَ لَوْ بِالْكَلْبِ الْعَقُور.

اى فرزندان عبد المطلّب! مبادا پس از من، دست به خون مسلمين فرو بريد و دست به كشتار بزنيد و شعار دهید: امير مؤمنان را کشتند! امیر مؤمنان را کشتند، بدانيد به جز، كشنده من، كسى ديگر نبايد كشته شود. درست بنگريد! اگر من از ضربت او مُردم، او را تنها يك ضربه بزنيد، و دست و پا و ديگر اعضاء او را مبُريد، من از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم شنيدم كه فرمود: «بپرهيزيد از بريدن اعضاى مُرده، هر چند سگ ديوانه باشد.»

حَفِظَكُمُ‏ اللَّهُ‏ مِنْ أَهْلِ بَيْتٍ وَ حَفِظَ فِيكُمْ نَبِيَّكُمْ‏ أَسْتَوْدِعُكُمُ اللَّهَ وَ أَقْرَأُ عَلَيْكُمُ السَّلَامَ و رحمة الله و برکاته.

خداوند شما اهل بيت را حفظ كند، و رسالت و سنّت پيامبرتان‏ را در ميان شما حفظ نمايد. شما را به خدا می‌‏سپارم و با شما خداحافظى مى‏كنم.

ثُمَّ لَمْ يَزَلْ يَقُولُ «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ» حَتَّى‏ قُبِضَ‏ عَلَيْهِ السَّلَامُ فِي أَوَّلِ لَيْلَةٍ مِنَ الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ لَيْلَةَ إِحْدَى وَ عِشْرِينَ، لَيْلَةَ الْجُمُعَةِ، سَنَةَ أَرْبَعِينَ مِنَ الْهِجْرَة.

سپس امير المؤمنين عليه السّلام همچنان «لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ‏» مى‏فرمود تا از دنيا رفت. و اين در اوّلين شب از دهه آخر ماه رمضان يعنى شب بيست و يكم، شب جمعه از سال چهلم هجرت بود.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

پایان رسید کار تنظیم و ترجمه وصیّت‌نامه مولای متقیان، حضرت علی علیه‌السلام به فرزندان خویش و تمام مؤمنین در لحظات منتهی به ضربت خوردن آن حضرت در ساعت 01:34 بامداد 26 تیرماه 1393، توسط مسعود رضانژاد فهادان.

از آنجا که آن حضرت را معدن کرم می‌دانم به خود جرأت دادم در ازاء این کمترین کاری که تماماً به توفیق و حمایت خود آن حضرت انجام شده درخواست مزد کنم از ایشان می‌خواهم برای من و همه مؤمنان دعا کنند که نمیریم مگر با عاقبت بخیری و دین اسلام که این توصیه حضرت ابراهیم علیه السلام است که به فرزندانشان چنین فرمودند: "وَصَّى بِها إِبْراهيمُ بَنيهِ وَ يَعْقُوبُ يا بَنِيَّ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى‏ لَكُمُ الدِّينَ فَلا تَمُوتُنَّ إِلاَّ وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُون‏"[2]

.......................................................

[1]الأمالي( للطوسي)، صفحه 595

[2] آیه 132 سوره بقره