عدم رعایت آداب، باعث تغییر عنوان عیادت به مزاحمت می‌شود

تغییر عنوان

شرح حدیث: " أفضَلُ العبادَةِ أجراً سُرعَةُ القِیامِ مِن عِندِ المَریضِ"

مسعود رضانژاد فهادان

چکیده مقاله:

عیادت از مریض یک عمل ارزشمند اجتماعیست که چنانچه با قصد قربت و رعایات آداب، همراه گردد علاوه بر ثواب اخروی دارای آثار مثبت دنیوی نیز خواهد بود. اما چنانچه همین عمل، بدون رعایت آداب آن به جا آورده شود نه تنها از زمره عبادات خارج، بلکه گاهی به گناه و معصیت نیز تبدیل می‌شود.

کلید واژه:

عیادت، عبادت، آداب عیادت، شرح‌ نهج الفصاحه، نهج ‌الدرایة، شرح حدیث.

اصل مقاله:

قال رسول الله صلی الله علیه و آله: أفضَلُ العبادَةِ أجراً سُرعَةُ القِیامِ مِن عِندِ المَریضِ‏^[1]؛ با فضیلت‌ترین عبادت از نظر ثواب، آن است که زودتر از پیش مریض برخیزی.

تصحیح متن:

علاءالدین علی بن حسام در کتاب کنز العمّال فی سنن الأقوال و الأفعال این حدیث را بدین صورت، نقل نموده است که: «أفضَلُ العِیادَةِ اَجْراً سُرعَةُ القِیامِ مِن عِندِ المَریضِ»^[2] اما ابوالقاسم پاینده در کتاب نهج الفصاحة، در نقل حدیث مذکور، أفْضَلُ الْعِیادَة را به صورت أفْضَلُ الْعِبادَة ضبط نموده است. از آنجا که نهج الفصاحة در میان کتب روایی، کتاب منبع و مرجع نبوده؛ همچنین در منابع اصیل‌تر مثل کنزالعمال، عیادت، با دو نقطه نقل شده است قطعاً نقل آقای پاینده، غلط می‌باشد.

در غیر این صورت ممکن بود کسی اشکال بگیرد که چگونه ممکن است زودتر برخواستن از نزد مریض، أفضل از همه عبادات باشد.

اتفاقاً در منابع معتبرتر شیعه، روایتی به همین مضمون، بدین صورت وارد شده است:

إِنَّ أَعْظَمَ الْعُوَّادِ أَجْراً عِنْدَ اللَّهِ لَمَنْ إِذَا عَادَ أَخَاهُ الْمُؤْمِنَ خَفَّفَ الْجُلُوسَ، إِلَّا أَنْ يَكُونَ الْمَرِيضُ يُحِبُّ ذَلِكَ وَ يُرِيدُهُ وَ يَسْأَلُهُ ذَلِك‏؛^[3] از میان عیادت کنندگان کسی که نشستن را طولانی نمی‌کند نزد خدای متعال دارای بیشترین اجر و ثواب است. مگر آنکه مریض به نشستن بیشتر عیادت کننده، تمایل داشته و این را از او [قلباً] درخواست نماید.

چنانچه ملاحظه نمودید نقل "أفضلُ العِیادَة أجراً" با آنچه در این حدیث آمده: "إِنَّ أَعْظَمَ الْعُوَّادِ أَجْراً" تطابق بیشتری دارد.

معنای لغویِ عیادت:

عیادت از ریشه عَوَد گرفته شده است. فیروز آبادی در قاموس المحیط، عَوْد را به رجوع، معنا کرده است.^[4] علامه مصطفوی در کتاب التحقیق، معتقد است سرکشی از مریض را عیادت می‌نامند زیرا این سرکشی [دائماً توسط افراد مختلف] تکرار می‌شود.^[5] اما به نظر نگارنده، (=مسعود رضانژاد)  عیادت را به خاطر اثری که عیادت در عودِ سلامتی و بازگشت مریض به جامعه دارد عیادت نامیده‌اند.

بیان سنّت‌ها همراه با ذکر آداب

در دین اسلام برای عیادت از مریض، توصیه‌های مکرّری صادر شده است تا آنجا که اگر کسی در مسجد، معتکف باشد می‌تواند برای عیادت از مریض، بدون اینکه اعتکاف او باطل گردد از مسجد خارج شود. اما همواره توصیه‌های مکرر شارع مقدس به عیادت از مریض با ذکر آداب آن توأم بوده است. و این نکته‌ای برای تمام مبلّغین و تمامی کسانیست که دستی در تربیت دیگران دارند که سنت‌ها را همراه با آداب آن ذکر نمایند. زیرا آنچه سنّت را سنّت نگه می‌دارد رعایت آداب آن است.

فی‌المثل در بحث خودمان، چنانچه افرادی، بدون رعایت آداب عیادت و فقط با استناد به روایاتی که امر به عیادت از مریض نموده به این کار اقدام نمایند در عمل، مریض و خانواده او را با هزاران مشکل اساسی، مواجه می‌کنند؛ مشکلاتی که برخی از آنان به قدری بیّن و بزرگ است که ممکن است اصل عیادت را خدشه‌دار نماید. در حالی که از حضرت رسول صلی الله علیه و آله منقول است که: لا یُعادُ الْمَریضِ إلا بَعْدَ ثَلاثٍ؛^[6] عیادت نمی‌شود مریض مگر پس از سه روز؛ رعایت این ادب و ده‌ها آداب دیگری که در کنار توصیه به عیادت بیان شده باعث می‌شود این فرمان الهی به زیباترین وجهِ ممکن، تحقّق یابد.

عدم رعایت آداب، باعث تغییر در عنوان و ماهیّت می‌شود!

بنابراین چنانچه کار خوبی را بدون رعایت آداب آن بجا آوریم قطعاً آن را از ارزش انداخته‌ایم حتی ممکن است آن کار ارزشمند به کاری ضد ارزش بدل گردد.

و این بدان جهت است که عدم رعایت آداب، منجر به «تغییر عنوان» می‌گردد و لذا بسته به عنوان جدیدی که پیدا می‌کند حکم جدیدی بر آن بار می‌گردد.

عنوان مزاحمت، مرزی نزدیک با اغلب عبادات!

یکی از عناوینی که با بسیاری از عبادات فردی خصوصاً عبادات اجتماعی، مرز نزدیک دارد عنوان «مزاحمت» است. در حدیث مذکور، چنانچه عیادت از مریض، توأم با مزاحمت گردد عنوان مزاحمت بر عنوان عیادت، غلبه کرده، به طور کلی، آن را محو می‌گرداند. یعنی دیگر نمی‌گویند به عیادت آمد بلکه گفته می‌شود برای مزاحمت آمد.

خداوند متعال در آیه 264 سوره بقره از منّت به عنوان مرز مشترک انفاق یاد کرده و می‌فرماید: چنانچه انفاقات خود را توأم با منت همراه سازید انفاق به ایذاء و منت تغییر عنوان خواهد داد. يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى‏؛ یعنی ای کسانی که ایمان آورده‌اید صدقات خود را با منّت نهادن، باطل نسازید.

مصادیق فراوانی را می‌توان برای این قاعده بیان نمود از جمله:

1. پخش شربت و شیرینی در اعیاد اسلامی، همراه با راه بندان که در این صورت، این عمل حسنه از عنوان تعظیم شعائر اسلامی و مذهبی به ایجاد مزاحمت برای مردم کوچه و بازار، تغییر عنوان خواهد داد.
2. حضور در جلسات علمی و کلاس درس امّا بدون رعایت آداب آن، زیرا در این صورت، عنوان تعلیم به عناوین بی‌حرمتی به استاد، حق‌الناس، و ده‌ها عنوان دیگر، تغییر داده می‌شود.
3. صدقه و کار خیری که همراه با منّت، صورت گیرد.
4. تغییر عنوان عبادت به عنوان ریا.
5. عزاداری برای ائمه اطهار علیهم‌السلام امّا بدون رعایت ضوابط آن، تا آنجا که ممکن است عزاداری برای سالار شهیدان علیه‌السلام به وهن مذهب، بدل شود.
6.  صله ارحام و دید و بازدید، بدون رعایت آداب آن، که ممکن است به یکی از عناوین اسراف یا بستر سازی برای غیبت و تهمت و اسراف و غیر آن تبدیل گردد.
7. همچنین بی‌توجهی به آداب، منجر به تغییر عنوان غسل جمعه به عنوان اسراف می‌شود.
8. در باب معامله و کسب، کم توجهی به آدابِ آن، منجر به ربا‌خواری و جنگ با خدا می‌گردد
9. خصوصاً در باب نهی از منکر، عدم رعایت آداب، منجر به لطمه شدید به همان معروفی می‌شود که آمِر قصد احیاء آن را داشت.ت
   
10. و…

مریض حقیقی؟!!

نکته دیگر اینکه گر چه منظور حضرت رسول صلی الله علیه و آله از مریض در این حدیث، کسی است که به لحاظ پزشکی بیمار بوده امّا با عنایت به اینکه از مجموع 23 موردی که ریشه مرض در قرآن استعمال شده 13 مورد آن در مورد افراد لجوج و منافق و کافر است از باب توسعه در حدیث، همچنین از باب اینکه دلالت الفاظ بر معانی معنوی آن از دلالت الفاظ بر معانی ظاهری، اولویّت بیشتری دارد یکبار نیز مریض را در این حدیث به معنای منافق و لجوج و معاند و کافر می‌گیریم بدین صورت که:

با فضیلت‌ترین ملاقات‌‌ها به لحاظ اجر و ثواب، زود برخواستن از نزد شخص منافق و بیمار دل و لجوج و کج عقیده و کافر است. چنانچه عیادة را به همان نقل ابوالقاسم پاینده یعنی عبادة در نظر بگیریم وجه مذکور، بسیار مناسب‌تر خواهد بود. بدین صورت که:

بالاترین عبادات از حیث ثواب، ترک منافق و کافر و بیمارْ دل و زود برخواستن از نزد ایشان است.

نتیجه‌گیری:

• 🌱 به کانال «پورتال فهادان» بپیوندید: (کلیک، جهت عضویّت)

پانوشت:

1. نهج الفصاحة؛ حدیث 645
2. کنزالعمال، 9/97، ش25153
3. قرب الإسناد، صفحه 13
4. العَوْدُ: الرُّجوعُ. القاموس المحيط، 1/441
5. العِيَادَةُ باعتبار تكرّرها. التحقيق‏، 8/307
6. کنزالعمال، 9/103، شماره 25188

کتابنامه:

1. قرآن کریم
2. پاينده، ابو القاسم‏؛ (1363) نهج الفصاحة، تهران، انتشارات دنياى دانش، چاپ چهارم؛
3. حميرى، عبد الله بن جعفر؛ (1413ق) قرب الإسناد، محقق و ناشر: مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏، قم‏، چاپ اوّل؛
4. فيروز آبادى، محمد بن يعقوب‏؛ (1415ق) القاموس المحيط، بیروت، انتشارات دار الكتب العلمية، چاپ اوّل؛
5. متقی هندی؛ (1413ق) كنزالعمال، بیروت، نشر موسسه الرساله، بی‌تا؛
6. مصطفوی، حسن؛ (1430ق) التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بیروت ـ قاهره ـ لندن، انتشارات دار الکتب العلمیة- مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، چاپ سوم.