نسخه‌ای برای سه دوران: وفور نعمت _ کثرت غم _ هجوم فقر

بحث اخلاقی

زدودن اندوه با استغفار

عن السكوني عن الإمام الصادق عليه السلام قال:‏

قال رسول الله صلي الله عليه و آله: مَن ظَهَرَت عَلَيهِ النِّعمَةُ فَليُكثِر ذِكرَ: «الحَمدُ للّهِ»، وَ مَن كَثُرَت هُمومُهُ فَعَلَيهِ بِالاستِغفارِ، وَ مَن ألَحَّ عَليَهِ الفَقرُ فَليُكثِر مِن قَولِ: «لا حَولَ وَ لا قُوَّةَ إلّا بِاللّهِ العَلِيِّ العَظيمِ»؛ يَنفِي اللّهُ عَنهُ الفَقرَ.»[1]

در اين روايت نوراني که امام صادق عليه السلام از پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله نقل مي‌کند و مرحوم کليني به سند معتبر آن را در الکافي آورده؛ سه رهنمود عملی مهم در رابطه با سه حالت از حالات مختلف که در زندگی هر یک از ما ممکن است اتفاق بیفتد مطرح شده است.

رهنمود اوّل، درباره حالتي است که انسان متوجه می‌شود نعمتي به او رسيده است. در اين حالت، بايد ذکر «الحمدلله» را زياد بگويد. نعمت‌هاي الهي قابل احصاء و شمارش نيستند؛ «وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللَّهِ لا تُحْصُوها»[2]. شکر اين نعمت‌ها، که همان حمد خداست، سبب تداوم آن‌ها می‌شود. پس هر وقت انسان احساس کرد نعمتي از نعمت‌هاي خدا او را فرا گرفته، براي تداوم آن، بايد اين ذکر را تکرار کند.

رهنمود دوم، درباه حالت همّ و غم است. کسي که دلش را غم فرا گرفته، زياد استغفار کند. استغفار سبب مي‌شود که همّ و غم انسان، کاسته و زدوده شود.

حالت سوم، حالت فقر است. رهنمود پيامبر صلي الله عليه و آله براي اين حالت، اين است که ذکر «لا حول و لا قوة إلا بالله» بسيار گفته شود. اين ذکر باعث زدوده شدن فقر مي‌شود.

دو نکته در اين روايت نوراني قابل توجه است:

  *   يکي اين که اگر استغفار و توجه به خدا، سبب از بين رفتن اندوه و نگراني است و باعث آرامش روحي مي­‌شود، در مقابل، گناه و معصيت، موجب غم و غصه و افسردگي است.

انواع غم و غصه‌هايي که در زندگي پيدا مي­‌شود، نتيجه گناهان است. از اهل معرفت، مکرّر شنيده شده که به بعضي گفته­‌اند: شما فلان اشتباه را انجام دادي، اين مشکل در زندگي‌ات پيدا شد، بايد توبه کني تا مشکلت حل شود.

  *   نکته دوم اين است که توکل بر خدا و تکيه بر نيروي لايزال الهي سبب مي‌شود تا انسان احساس کند بزرگ­ترين و اصلي‌ترين مددکارها به کمک او آمده‌­اند تا مشکلات زندگي از جمله فقر را از بين ببرند.

در روايتي وارد شده که شخصي به نام محمد بن ريّان در نامه­‌اي به امام هادي عليه السلام عرض مي­‌کند:

همان طور که پدرانتان نسبت به دوستانشان عنايت خاص داشتند، مايل هستم که شما هم به من عنايت ويژه کنيد و دعايي يادم دهيد که براي گرفتاري‌ها و بلاها، و برآورده شدن حوايج دنيا و آخرت؛ به درد بخورد.

حضرت در جواب وي مرقوم فرمودند: «الزَمِ الاستِغفارَ؛ استغفار را تداوم ده».[3]

خداوندا! توفيق مداومت در استغفار را به همه ما عنايت بفرما!

تقریر درس خارج آیة الله ری‌شهری 92/12/17

پانوشت: