زندگی با صداهای اضافه

از سیر تا پیاز شیزوفرنی

صداهای موهوم و تخیّلاتی که بیشتر به هذیان می‌ماند، ره‌آورد اختلالی روانیست که متخصصان به آن شیزوفرنی می‌گویند. این بیماری نوعی اختلال مزمن، شدید و ناتوان‌کننده مغزی است که فرد مبتلا را تا مرز دیوانگی و جنون هم می‌کشاند.

طبق آمارهای ارائه شده، فارغ از هرگونه‌، نژاد و قومیتی، حدود ۱/۱ درصد جمعیت جهان به این بیماری مهلک مبتلا هستند.

جدید‌ترین آمارهای رسمی داخلی حکایت از آن دارد که تعداد افراد مبتلا به شیزوفرنی در ایران به ۷۵۰ هزار نفر می‌رسد و بیشتر مبتلایان در سنین ۱۶ تا ۲۵ سال علائم بیماری را نشان می‌دهند و نخستین علائم برای تشخیص بیماری تا حدود شش ماه طول می‌کشد. طبق بررسی‌های صورت گرفته، حدود ۵۰ درصد مبتلایان طی یک دوره درمان ده ساله تا حد قابل توجهی بهبود می‌یابند، ولی در این میان ۲۵ درصد بیماران در گذر زمان درمان نمی‌شوند.

مبتلایان به شیزوفرنی معمولاً صداهایی را می‌شنوند که دیگر افراد قادر به شنیدن آن‌ها نیستند و تصور می‌کنند دیگران قادرند ذهن آن‌ها را بخوانند و افکارشان را کنترل کنند یا به آن‌ها آسیب بزنند و همین امر‌، گاه باعث بروز رفتارهایی ناخواسته در این افراد می‌شود. مبتلایان به شیزوفرنی غالباً هنگام صحبت کردن احساسی ندارند و ساعت‌ها بدون حرکت یا بیان کلامی می‌نشینند.

آن‌ها غالباً در کارهای خود ثبات نداشته و در یافتن شغل مشکل دارند. شیزوفرنی شایع‌ترین مشکل روانی است که در کمین افراد جامعه است؛ ولی به طور کلی هر فردی در معرض ابتلا به این اختلال روانی قرار ندارد.

بررسی‌های صورت گرفته دلایل عمده‌ای برای بالا بردن احتمال ابتلا به شیزوفرنی ذکر کرده‌اند که خطر بروز این اختلال را افزایش می‌دهند.

سن و سال:

شیزوفرنی در هر سنی ممکن است ایجاد شود، ولی شیوع آن بین سنین نوجوانی و جوانی بیشتر به چشم می‌خورد و در کودکان به شکل شدیدتری دیده می‌شود. اگر چه با افزایش سن، خطر بروز این بیماری کاهش می‌یابد، اوج سن ابتلا به شیزوفرنی حدود چهل و پنج سالگی است و بار دیگر در اواسط دهه ۶۰ زندگی نیز افراد بیش از هر زمانی در معرض ابتلا به این اختلال قرار دارند که بیشتر در زنان رخ می‌دهد.

جنسیت:

تحقیقات نشان می‌دهد که هر چند شیزوفرنی زنان و مردان را درگیر می‌کند، تفاوت‌هایی بین آن‌ها وجود دارد:

مردان بیشتر بین ۱۵ تا ۲۴ سال مبتلا به شیزوفرنی می‌شوند و علائم با شدت بیشتری خود را نشان می‌دهد.

شروع ابتلا به شیزوفرنی در زنان کمی با تأخیر نسبت به مردان و بین سنین بیست و پنج تا سی و چهار سالگی رخ می‌دهد و علائمش در مقایسه با مردان خفیف‌تر است. دخترانی که در سنین پایین‌تر قاعدگی را تجربه می‌کنند، در برابر شیزوفرنی ایمن‌تر هستند. شیزوفرنی طی سیکل ماهانه و وقتی میزان استروژن در حد پایینی قرار می‌گیرد، شدت می‌یابد. به عبارتی هر چه میزان استروژن در زنان مبتلا به شیزوفرنی بیشتر باشد، عملکردهای مغزی بهبود می‌یابد.

هوش:

بررسی‌ها نشان می‌دهد که مبتلایان به شیزوفرنی از هوش سرشاری برخوردارند و کودکان مبتلا در رده سنی خود بیشترین ضریب هوشی را نسبت به همسالان خود دارند.

عوامل فرهنگی و جغرافیایی:

هیچ فرهنگی یا هیچ منطقه جغرافیایی را نمی‌توان یافت که از شیزوفرنی در امان باشد. در واقع، این بیماری محدود به منطقه یا گروه خاصی از جامعه نمی‌شود و هر قشری ممکن است در معرض ابتلا به آن قرار بگیرد. ولی بررسی‌ها نشان می‌دهد که شدت این بیماری در کشورهای پیشرفته بیشتر است و هذیان‌هایی که در مبتلایان ایجاد می‌شود، در فرهنگ‌های مختلف ممکن است متفاوت باشد.

بر این اساس، بیمارانی که در محدوده اروپا هستند بیشتر دچار هذیان مسمومیّت یا احساس گناه مذهبی می‌شوند؛ در حالی که مبتلایان ژاپنی اغلب توهم این را دارند که مورد آزار قرار گرفته‌اند.

عوامل اجتماعی و اقتصادی:

شیزوفرنی در افراد مُجرّد و مُطلّقه بیشتر از افراد ازدواج کرده یا بیوه رخ می‌دهد. علاوه بر این، مبتلایان به این اختلال بیشتر در گروه‌های پایین از لحاظ وضع اجتماعی و اقتصادی قرار دارند. در اصل این عامل بیشتر یکی از نتایج بروز این بیماری به شمار می‌رود.

به عبارتی، درآمد پایین و فقر باعث می‌شود افراد دیر‌تر به پزشک مراجعه کنند و بیماری آن‌ها ناشناخته باقی بماند و درمان با تأخیر صورت گیرد که در ‌‌نهایت موجب شدت یافتن علائم بیماری می‌شود.

سوء تغذیه:

سوء تغذیه در دوران پیش از زایمان نقش مؤثری در شکل‌گیری اختلال شیزوفرنی دارد. برخی مطالعات نشان می‌دهد نوزادانی که در دوران قحطی و خشکسالی متولد شده‌اند از کودکانی که در دوران وفور به دنیا می‌آیند، بیشتر در معرض ابتلا به شیزوفرنی قرار دارند. این ارتباط بیانگر تاثیر عوامل محیطی و زیست‌شناختی در بروز بیماری شیزوفرنی است. برای مثال، عدم مصرف اسید فولیک کافی در رژیم زنان باردار ممکن است باعث بروز جهش‌های ژنتیکی در جنین در حال رشد شود که در ‌‌نهایت ممکن است به شیزوفرنی منتهی شود.

چپ دست‌ها و دو دست نویس‌ها:

بررسی‌ها نشان می‌دهد افراد چپ دست یا کسانی که با هر دو دست خود می‌نویسند، بیشتر از راست دست‌ها در معرض خطر شیزوفرنی هستند. برخی الگوهای عصبی ممکن است علت این مساله باشد. البته این عامل فراگیر نیست و تنها در شمار اندکی از افراد صدق می‌کند.

اختلال وسواس فکری:

این اختلال معمولاً در بسیاری از مبتلایان به شیزوفرنی دیده می‌شود و تصاویر، افکار و ایده‌های مختلف به طور مداوم در ذهن او جریان دارد که در ‌‌نهایت ممکن است منجر به بروز رفتارهای وسواسی و تکراری شود. پزشکان معتقدند که در مراحل اولیه شیزوفرنی می‌توان این قبیل رفتارهای وسواسی را درمان کرد.

مشکلات رفتاری و حرکتی در کودکان:

کودکانی که دیر‌تر به شیزوفرنی مبتلا می‌شوند، اغلب رفتارهای خاصی از خود بروز می‌دهند که از این میان می‌توان به خجالتی بودن بیش از حد یا مشکلات جسمی، حرکتی خفیف اشاره کرد.

سن و سال پدر:

مطالعات دانشمندان نشان می‌دهد هر چه سن مردان در زمان پدر شدن بالا‌تر باشد، احتمال تولد نوزاد مبتلا به شیزوفرنی افزایش می‌یابد. دلیل این امر بالا رفتن خطر جهش‌های ژنتیکی انتقال یافته از اسپرم بیان شده است.

به عبارتی، کودکانی که پدران آن‌ها ۵۰ سال به بالا دارند از کودکانی که پدران ۲۵ سال یا کمتر دارند، سه برابر بیشتر به شیزوفرنی مبتلا می‌شوند.

حملات صرع:

سابقه خانوادگی ابتلا به صرع، خطر ابتلا به شیزوفرنی و بیماری‌های روانی مشابه را افزایش می‌دهد. جهش‌های ژنتیکی و عوامل محیطی در بالا بردن این احتمال تاثیرگذار است.

عوامل خانوادگی:

از آنجایی که ژنتیک نقش مؤثری در ایجاد بیماری شیزوفرنی دارد، وجود آن در خانواده ممکن است احتمال ابتلا را بالا‌تر ببرد. 

وجود فرد مبتلا به شیزوفرنی در خانواده درجه یک، مثل خواهر و برادر، احتمال ابتلا به این بیماری را تا ۱۰ درصد افزایش می‌دهد. 

چنانچه یکی از والدین به این اختلال مبتلا باشند، احتمال اینکه فرزند آن‌ها نیز به شیزوفرنی مبتلا شود ۳۰ درصد افزایش می‌یابد و اگر هر دو والد مبتلا به این بیماری باشند، خطر ابتلای فرزند تا ۳۶ درصد افزایش می‌یابد.

وجود یک دو قلوی مبتلا به شیزوفرنی، احتمال ابتلا به این بیماری را ۵۰ درصد بالا می‌برد.

منبع: جام جم سرا