گرمابه شیخ بهائی رحمة الله علیه

حمّامی معروف در اصفهان که توسط شیخ بهائی رَحمة اللّهِ علیه (م۱۰۳۰ق) در ۱۰۲۵ق و در عهد شاه عباس، طراحی و ساخته شده است.

سعید نفیسی در مورد این گرمابه چنین می‌نویسد: دیگر از کارهای شگفتی که به شیخ، نسبت می‌دهند، ساختمان گُلْخَن (آتشخانه) گرمابه‌ای است که هنوز در اصفهان از آن زمان مانده است و به «حمام شیخ بهائی» یا «حمام شیخ» معروف است و آن حمام میان مسجد جامع و هارونیّه در بازار کهنه، نزدیک بُقعۀ معروف به «درب امام» واقع است.

مردم اصفهان از دیرباز همواره عقیده داشته‌اند که گُلْخَنِ آن گرمابه را شیخ بهائی چنان ساخته بوده که با شمعی گرم می‌شد و در زیر پاتیل گُلْخَن، فضای تهی تعبیه کرده و شمعی افروخته در میان آن گذاشته و آن فضا را بسته بود و شمع تا مدّت‌های مدید همچنان می‌سوخت و آب حمام بدان وسیله، گرم می‌شد و خود شیخ گفته بود که اگر روزی آن فضا را بشکافند شمع خاموش شود و گُلْخَن از کار بیفتد و چون پس از مدّتی به تعمیر گرمابه پرداختند (احتمالاً توسّط انگلیسی‌ها) و آن محّوطه را شکافتند فوراً این شمع خاموش شد و دیگر از آن پس نتوانستند آن را روشن بسازند.

سعید نفیسی ادامه می‌دهد:

ظاهراً این حمام‌‌، همان است که در زمان شارْدَن Chardin (سیّاح فرانسوی معروف، م۱۷۱۳م) نیز بوده و پیش از آن بدان اشاره رفت...

شاردن در سفرنامۀ خود- ص ۱۶۶- در وصف شهر اصفهان و محلۀ دَردَشت گوید:

در آن محلّه، کوچه‌ای است بنام شیخ بهاء الدّین محمّد، که در آنجا خانه داشته است. در این کوچه دو گرمابه است؛ یکی بزرگ‌تر است که آن را «حمّام شیخ» می‌نامند. (مقدمۀ دیوان شیخ بهائی، سعید نفیسی، ۵۲).

درب این گرمابه از جنس آهن می‌باشد که روی‌‌ همان آهن، اسم شیخ نوشته شده و بالای این درب ورودی، یک کاشیکاری وجود دارد که روی آن نام مرحوم شیخ بهائی و بعد از آن شعر زیر نیز نوشته شده است:

چون یکی از درون بُرون آید          «صِحّت و عافیت» بُوَد تاریخ

این حمّام دارای دو پنجره نیز می‌باشد؛ یک پنجره از جنس آهن و یک پنجره از جنس سنگ، که دوّمی در حال خراب شدن است. در وسط این گرمابه یک سنگاب یا حوض کاسه‌ای شکل سنگی وجود دارد. در حال حاضر (سال۱۳۸۹ش) این گرمابه در حال تعمیر می‌باشد. متأسّفانه این تعمیرات، دیر‌تر از وقت لازم آن، در حال اجرا هستند؛ زیرا سال‌ها است که این گرمابه به صورت خرابه‌ای در آمده است...

نظرات مطرح شده دربارۀ شمع این گرمابه:

1_ گفته شده که شعلۀ شمع این گرمابه از گاز موجود در مستراح‌های اطرافش (گاز مِتان) روشن می‌مانده است!! ولی این نظریه درست نمی‌باشد، چون اگر این گرمابه از گاز مستراح روشن می‌ماند پس باید دیگران نیز اکنون توان روشن کردن آن را داشتند!

2_ گفته شده که شمع این گرمابه از سوخت نیروی اتمی استفاده می‌کرده است! و این نظریه اگر چه اعتبار علمی بیشتری نسبت به نظریۀ قبلی دارد، ولی این نیز به اثبات نرسیده است.

3_ نیز برخی گمان کرده‌اند که سوخت شمع، از دُکّان عَصّاری (= روغن‌گیری) مجاور آن بوده!! و معلوم است که این نیز سخنی بی‌پایه و سست است. زیرا هیچ شاهدی در بنای حمّام، بر این مدّعا به چشم نمی‌خورد و نیز، سوخت حمّام باید خیلی بیشتر و قوی‌تر از چیزی چون روغن عصّاری باشد!

خلاصه، به جرأت می‌توان گفت که هیچ کس از راز شمع همیشه روشن این گرمابه که آن را خاموش کردند و دیگر کسی نتوانست آن را روشن سازد جز خود شیخ بهائی، خبر نداشته و ندارد و تمامی ادّعاهای کنونی در این رابطه، توهّمی بیش نبوده و نیست!

منبع: دایرة المعارف تشیع، ج۱۴، ص۳۲۲ و ۳۲۳
نویسندگان مقاله: سیّد احمد سجّادی و علی بشیری لمجیری