این اختلالات در صورتی که درمان نشوند کیفیت زندگی فرد را بشدّت، کاهش می‌دهند.

اختلال افسردگی ـ شیدایی یا دو قطبی اختلالی است که ممکن است ورود به هر فاز آن، هفته‌ها تا ماه‌ها طول بکشد. این افراد دچار نوسانات خلقی در دو دوره هستند که کاملاً متضاد یکدیگرند.

تشخیص اختلال دو قطبی فقط به عهده پزشک است، چون ممکن است درجاتی خفیف از چند اختلالی که در این مبحث گفته می‌شود در هر یک از ما وجود داشته باشد، اما این به منزله بیماری نیست و معمولاً کسانی که دچار یکی از اختلال‌های شخصیتی هستند در زندگی معمولی خود مشکل دارند و حتی مزاحمت‌های زیادی را ممکن است برای اطرافیان هم به‌ وجود آورند.

افسردگی و شیدایی هر یک تعریفی جداگانه دارد که یک به یک به آن‌ها خواهیم پرداخت.

دوره افسردگی

دوره افسردگی با علائمی مانند کرختی، بی‌حوصلگی، عدم تمایل ایجاد ارتباط با دیگران، کناره‌گیری از جامعه و گریز از جمع، ناامیدی به زندگی، عدم لذت و شادی از زندگی شروع می‌شود.

به‌ تدریج این افراد دچار اختلال در خواب ‌شده و بعضی از آن‌ها نیز دچار کم‌خوری یا پرخوری عصبی می‌شوند. کم‌خوابی یا پرخوابی نیز در آن‌ها مشهود است. اختلال در کنش‌ها و فعالیت‌های جنسی دارند؛ تمایلی به ارتباط با جنس مخالف ندارند و اگر هم رابطه‌ای برقرار کنند از آن لذتی نمی‌برند. افکار خودکشی را در سر می‌پرورانند. گاهی هم افکار، قوت گرفته و اقدام به خودکشی می‌کنند. بینش کاملاً منفی دارند و همه موفقیت‌های زندگی‌شان را به شانس نسبت می‌دهند و خود را انسان نالایق و بی‌کفایتی می‌دانند، اعتماد به نفس بسیار پائینی دارند و معمولاً کلمات را آرام بیان می‌کنند و تمایلی برای ورود به بحث‌های بین فردی یا گروهی ندارند. شکننده هستند و خیلی زود ناراحت می‌شوند و گریه می‌کنند.

افسردگی انواع مختلف دارد.

افسردگی به چند مرحله تقسیم می‌شود. گاهی علائم افسردگی خفیف است و فرد یا اطرافیان او متوجه وجود این اختلال نمی‌شوند، ولی در افسردگی‌های شدید علائم، آنقدر بارز است که شاید یک فرد عادی هم متوجه آن بشود. افسردگی [شدید] را به دو گروه حاد و مزمن نیز تقسیم می‌کنند.

افسردگی حاد، ناگهانی بروز می‌کند ولی افسردگی مزمن، ریشه در گذشته بیمار دارد؛ یعنی فرد دوره‌ای از افسردگی را تجربه کرده باشد و دوباره به دلیل اتفاقی در زندگی افسردگی آغاز شود. افسردگی حاد، همان‌طور که از نامش پیداست در اثر اتفاق ناگهانی مانند تصادف، فوت بستگان نزدیک، شکست شغلی، شکست عشقی و... به‌ وجود می‌آید.

درمان افسردگی مزمن دشوارتر است.

درمان افسردگی خفیف و افسردگی حاد، آسان‌تر بوده و حتی طول درمان آن‌ها نیز کمتر است. برای درمان افسردگی، می‌توان از مشاوره و دارو درمانی استفاده کرد. اگر افسردگی خیلی شدید باشد و بیمار فکر خودکشی را در سر داشته باشد، شاید نیاز باشد در بیمارستان بستری و به او شوک داده شود.

دوره شیدایی یا مانیا

در دوره شیدایی همان‌طور که از نامش پیداست، اثری از غم، کسالت و ناامیدی در فرد دیده نمی‌شود. نام دیگر شیدایی، مانیک است. این افراد انرژی بسیار زیادی دارند. شاد هستند و در پوست خود نمی‌گنجند. فعالیت فیزیکی زیادی دارند و از راه‌رفتن، پیاده‌روی و دویدن خسته نمی‌شوند، نمی‌توانند یکجا بنشینند، مدام حرف می‌زنند و از این شاخه به آن شاخه می‌پرند. افراد مانیک خوشبینی‌های افراطی کذایی نسبت به خود، دیگران و آینده‌شان دارند. این نوع از خوش‌بینی افراط‌گونه باعث می‌شود فرد نتواند تعریفی از واقعیت داشته باشد و در زندگی خسارت‌های زیادی را متقبل شود.

دنیا را سیاه و سفید می‌بینند؛ یا همه چیز خوب است یا بد است مثلاً یک نفر را در حد تقدّس دوست دارند یا از یک نفر به شدّت متنفرند. در عین حال آستانه خلقشان سریع تغییر می‌کند. یعنی در عین اینکه بسیار خوشحال و پُر هیجانند به طرز عجیبی تغییر خلق داده و شروع به گریه می‌کنند.

از آنجا که میزان انرژی و هیجانشان زیاد است، قدرت تمرکزشان معکوس و خیلی کم بوده و نمی‌توانند کارها را به خوبی انجام دهند. پرش افکار دارند و نمی‌توانند افکاری منسجم داشته باشند. نمی‌دانند چه می‌گویند و به چه فکر می‌کنند. وقتی به طور مستمر فعالیت دارند بالطبع دچار خستگی نیز می‌شوند. در تصمیمات زندگی درست عمل نمی‌کنند و تصمیم‌هایشان زودگذر است و با همین تصمیم‌گیری‎های عجولانه خیلی چیزها را از دست می‌دهند.

وقتی بیماری، شدید می‌شود معمولاً به سر و وضع خودشان رسیدگی نمی‌کنند. ممکن است حمام نروند یا لباس‌های کثیفی به تن کنند. بر خلاف افراد افسرده که تمایلی به مقاربت جنسی ندارند افراد مانیک، بشدت تمایل به ارتباط جنسی دارند. اختلال در تکلم و خوردنشان فقط به شکل پر حرفی و پرخوری است.

بعضی از آن‌ها نیز خودبزرگ‌بینی شدید دارند؛ مثلاً فکر می‌کنند انسان بسیار مهمی هستند. اعتماد به نفس بسیار و آستانه تحمل بسیار پایینی دارند و خیلی تحریک‌پذیرند و در مقابل شرایط نامتعادل از خود، پرخاشگری نشان می‌دهند.

گاهی در افراد دچار مانیک، رفتارهایی مانند ولخرجی وجود دارد که در آن تصمیم‌گیری و تفکّری وجود ندارد.

درمان شیدایی

درمان این افراد نیز شامل دارودرمانی، روان‌درمانی و مشاوره و کمک گرفتن از خانواده است. داروهای تجویزی برای این افراد معمولاً از نوع تثبیت‌کننده خلق است که توسط روانپزشک تجویز می‌شود. داروهای آنتی‌سایکوتیک نیز گاهی تجویز می‌شود. روان‌درمانی بیماران هم توسط روان‌شناس انجام می‌گیرد.

شیدایی انواع مختلف دارد:

شیدایی نیز خود به سه قسمت تقسیم‌بندی می‌شود: خفیف، متوسط و شدید.

در فرد مبتلا به شیدایی خفیف، علائم، فقط به صورت فعالیت فیزیکی زیاد است.

در مانیای متوسط، علاوه بر فعالیت زیاد، پر حرفی نیز زیاد دیده می‌شود.

در شیدایی شدید، علاوه بر فعالیت زیاد و پر حرفی رفتارهایی مانند کنترل نکردن هیجان نیز مشهود است؛ یعنی فرد به یک انسان غیرقابل کنترل تبدیل می‌شود که گاهی نیز حالات روان‌پریشی از خود نشان می‌دهد.

منبع: روزنامه جام جم سرا؛ دکتر پرویز رزاقی - روان‌شناس و مشاور خانواده

سیب، ضمیمه سه شنبه روزنامه جام جم