چرا وقتی نیمه‌شب از خواب بیدار می‌شوید، نمی‌توانید حرکت کنید؟

تصور کنید به خواب فرو رفته‌اید، ناگهان بیدار می‌شوید و نمی‌توانید عضلات خود را تکان دهید. ترسناک به نظر می‌رسد؛ اما بسیاری از مردم این حالت را در دوره‌ای از زندگی خود تجربه کرده‌اند.

این پدیده عجیب‌وغریب که به عنوان فلج خواب شناخته می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که فرد برای لحظه کوتاهی بین حالت خواب‌وبیداری اغلب همراه با توهم قرار می‌گیرد و نمی‌تواند حرکت کند، صحبت کند و واکنشی از خود نشان دهد.

توهماتی مانند حضور فرد دیگری در اتاق یا نشستن فردی بر روی قفسه سینه، اکثراً مشاهده می‌شود. در چنین مواقعی نفس کشیدن برای شخص دشوار می‌شود.

محققان دریافتند که ۷٫۶ درصد از جمعیت، فلج خواب را تجربه کرده‌اند. این آمار در افراد مستعد‌تر مانند دانش‌آموزانی که الگوی اختلال خواب دارند، به ۲۸٫۳ درصد افزایش پیدا می‌کند. همچنین ۳۱٫۹ درصد افرادی که مبتلا به اختلالات روانی مانند اضطراب و افسردگی هستند، فلج خواب را تجربه کرده‌اند.

این تحقیق نشان می‌دهد که برای شناسایی تأثیر فلج خواب بر وضعیت جسمانی و روانی فرد باید تحقیقات بیشتری انجام شود. همچنین بایستی ارتباط فلج خواب با شرایط پزشکی و روان‌پزشکی افراد بیشتر مورد بررسی قرار گیرد.

فلج خواب چگونه اتفاق می‌افتد؟

معمولاً فلج خواب در دو زمان خاص در طول خواب رخ می‌دهد.

• زمانی که شما به خواب می‌روید که به عنوان فلج خواب در حالت نیمه‌خواب و نیمه بیدار شناخته می‌شود. زمانی که به خواب می‌روید بدن به آرامی شل می‌شود و ممکن است متوجه شوید که نمی‌توانید حرکت یا صحبت کنید.
• زمانی که در حال بیدار شدن هستید که به عنوان فلج خواب بین خواب و بیداری کامل شناخته شده است. به هنگام خواب، بدن بین حالت خواب REM (حرکت سریع چشم) و NREM (حرکت عادی چشم) در رفت‌وآمد است. در پایان NREM، خواب به REM تغییر می‌کند که در آن چشم‌ها به سرعت حرکت می‌کنند، اما بقیه بدن بسیار آرام است. REM عمیق‌ترین بخش چرخه خواب و زمانی است که مغز رؤیاهای واضح می‌بیند. در REM عضلات بدن اساساً خاموش است. اگر قبل از اینکه چرخه REM تمام شود، از خواب بیدار شوید، کاملاً هوشیار هستید، اما بدن هنوز در حالت خواب REM قرار دارد و نمی‌توانید حرکت کنید.

چه نوع توهماتی در فلج خوابی رخ می‌دهد؟

طبق تحقیق منتشر شده در سال ۱۹۹۹، سه نوع توهم در طول فلج خواب رخ می‌دهد.

• کابوس: در این نوع توهم، فرد احساس فشار شدیدی بر روی قفسه سینه خود می‌کند و نمی‌تواند نفس بکشد. در اینجا، بدن هنوز در حالت تنفس REM قرار دارد.
• مزاحم: در این حالت، فرد احساس حضور فرد دیگری را دارد و دچار ترس، توهم بینایی و شنوایی است. در این حالت فرد ممکن است حتی از کوچک‌ترین محرک‌ها آگاه باشد.
• تجربیات غیرعادی بدن: در این نوع توهم، فرد احساسی مانند پرواز کردن یا شناور شدن را دارد. در این نوع توهم، مناطق مختلف مغز زمانی که شخص بیدار می‌شود، فعال است.

چه کسی می‌تواند فلج خوابی داشته باشد؟

معمولاً فلج خواب برای اولین بار بین سنین ۱۴ و ۱۷ سال تجربه می‌شود. مردان و زنان همه گروه‌های سنی ممکن است فلج خواب را تجربه کنند.

طبق یک تحقیق در سال ۲۰۱۵، فلج خوابی می‌تواند ارثی باشد؛ اما هنوز برای نتیجه‌گیری قطعی تحقیقات بیشتری باید صورت بگیرد.

برخی از عوامل مؤثر در بروز فلج خواب عبارتند از:

• خواب ناکافی
• تغییرات مکرر در برنامه خواب
• مشکلات روانی مانند اضطراب، استرس زیاد یا اختلال دوقطبی
• استعداد ژنتیکی
• خوابیدن روی کمر
• مشکلات خوابی مانند حمله خواب یا گرفتگی عضلات پا در شب
• مصرف برخی داروها
• مصرف مواد مخدر

آیا می‌توان از فلج خوابی جلوگیری یا آن را درمان کرد؟

از آنجا که فلج خواب ممکن است ارثی باشد یا به یک دسته از مسائل خواب و سلامت مرتبط باشد، درمان یا پیشگیری از آن دشوار است. با این حال با انجام برخی راهکار‌ها می‌توانید با این مشکل مقابله کنید.

• استرس و اضطراب خود را کاهش دهید.
• به طور منظم ورزش کنید، اما نه قبل از رفتن به رختخواب.
• استراحت کافی و یک برنامه خواب منظم داشته باشید.
• هرگز بدون مشورت پزشک به طور سرخود دارو مصرف نکنید.
• اگر دچار اختلال روانی مانند اضطراب یا افسردگی هستید، دارو‌های تجویز شده توسط پزشک خود را به طور منظم مصرف کنید.
• بر روی کمر نخوابید، بلکه سعی کنید بر روی دست خود به پهلو بخوابید.
• برای خارج شدن از فلج خواب، سعی کنید انگشت دست یا پای خود را تکان دهید و بر روی آن تمرکز کنید. اگر یکی از عضلات حرکت کند، فلج خوابی شکسته می‌شود.

به یاد داشته باشید که فلج خواب چیز نگران‌کننده‌ای نیست، بلکه طبیعی است و شما می‌توانید با اقدامات مناسب و اقدامات احتیاطی آن را کنترل کنید.